2 не

32-кесте
Периодтык
системаның
топтары
Элементтер Сумен әрекеттесу түрі Реакцияның мысалы
III, IV В, Si айырылып, Н2 бөлініп
шығады
IV, V
С, Ge, Sn,
P, As, Sb
реакцияласпайды
V N. Н+ иондарын косып алады
VI
O, S, Se, Te
VII F, Cl, Br, 1
әлсіз қышқылдық диссоциация
күшті қышқылдық диссоциация
SiH4 + 4H20 =
= 4Н2| + Si(OH)4
NH3 + H2O ^N H 4+ +
+ он~
H2S ^ H + H S '
HCl^H+СГ
§ 7. ОТТЕК
Химиялык элементтердің ішінде оттек жаратылыста көп
тараған элемент, ол бос күйінде де, химиялык қосылыстар қүрамында
да кездеседі. Бос күйіндегі оттек ауада болады, ауаның
көлем есебімен 20,9%, салмак есебімен 23,2% оттек үлесіне
келеді. Жер қыртысы негізінен оттекті қосылыстардан тұрады.
Судың 88,89, адам организмінің 65, саз балшықтың 56, кұмның
53 проценті оттек. Жер қыртысының адам баласы өнері жетіп
зерттеген тереңдігі 15 км, соны түзетін химиялык элементтердін
массасынын, 50% оттек болады.
Аспан әлемінде де оттек көп тараған, мысалы. Күн жэне баска сары жұлдыздардың
атмосфера.сында 23%, тас түріндегі метеориттерде 36% оттек барлығы
ашылған.
Тарихи мағлұмат. VIII ғасырда өмір сүрген кытай ғалымы Мао-
Хоа, ауа екі заттан («янг» пен «ин») түрады, оның біреуі («ин») дем алуға, жануға
жәрдемдеседі деп есептеген. Бергі жерде итальян ғалымы Леонардо да
Винчи де (1452— 1519 жылдар) солай түсінген. М. В. Ломоносов жану процесін
аныктау жұмыстарында, жанған зат пен ауанын бір бѳлігі қосылатындығын
айткан болатын (1748 ж.) 1772 жылы, Швеция химигі К а р л Шееле M g(N 03)2
қыздырғанда бөлініп шыққан газды жинап, қасиетін байкап, оны «оттық ауа»
деп атаған. Ағылшын химигі Джозеф Пристли 1774 жылы сынап оксидін қыздырғанда
бѳлініп шыккан газды жинап қасиеттерін байкап, ол жайында білгенін
Лавуазьеге жэне баска ғалымдарға хабарлаған., Шееле жұмысын 1777 ж.
ғана хабарлағандықтан оттекті ашушы Пристли деп есептеледі. Бірақ Шееле де,
Пристли де ѳздері ашкан заттыц ауада бар екендігін, оныц жану процесіндегі
ролін, жалпы химияныц теориясына, дамуына қандай үлкен мацызы бар екендігін
білмеген.
Пристлидің тәжірибесін Лавуазье кайта жасап алынған газдын,
қасиеттерін зерттеген, онын, ауанын, құрамында бар екендігін
аныктап (1775 ж.) оны оксигениум деп атаған (гріктін «оксюс»—
қышкыл «генан»— тудырамын деген сѳздерінен).
А л у тәсілдері. Оттекті техникада сұйык ауадан алады.
А уа— 140° жэне 3,7-103 кПа қысымда, түссіз мөлдір, сұйыкка
242