2 не
Share Embed Flag
Download ePaper

2 не

2 не 2 не

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

қиын металдарды балкыту үшін, металдарды жалынмен кесуге, тесуге жэне біріктіруге (автоген) қолданады. Сутек ауада ұшу жұмысында 1783 жылдан бастап колданылды, бірак сутекпен толтырылған дирижабльдер өртке кауіпті, әрі самолеттер олардан анағұрлым қолайлы болды. Өткен Отан соғысында неміс-фашист басқыншыларының самолеттерінен корғану үшін кедергі аэростаттар кең колданылды. Москва, Ленинград, тағы баска калаларда кеш уақытында мыңдаған аэростаттар болат тростпен арқандалып аспанға көтеріліп тұратын. Мұндай жағдайда келген самолет төмендей алмайды, көздеймін деп төмен түскендері, тростка оралып апатка ұшырайды. Сутектің химиялык өнеркәсіпте көп колданылатын мацызды орындары: 1) аммиак синтезі; 2) жасанды сұйык отын алу: а) күшті кысым аркасында кѳмірді сутектендіру. б) СО мен Н2 коспасынан катализатор катынасында сүйык кѳмірсутектерін алу; 3) майларды гидрогендеу — сұйык өсімдік майларынаң катты май алу; 4) метил спиртін (метанол) ѳндіру: СО + 2Н2 = СНзОН, 5) түрлі синтез, сутектендіру, тотыксыздандыру реакциялары. мысалы, нафталиннен тетралин мен декалин, нитробензолдан анилин алу т. б.; 6) НС1 тікелей синтездеу: Н2 + СІ2 = 2НС1 § 6. СУТЕКТІ КОСЫЛЫСТАР (ГИДРИДТЕР) Сутек элементтердің барлығымен бірдей косылыс түзе алмайды, кейбіреулерінде ерімейді де, бірак көпшілігімен әрекеттеседі. Гидридтерді Б. Н. Некрасов олардыц жалпы сипатына карай үлкен бес топка бөлуді ұсынған; әрбір топ элементтердің период системасындағы орнына сэйкес келеді (31-кесте). Гидридтердің топтары (Некрасовша) 31-кесте Гидридтер тобы Үлкен перйодтағы орны Оны түзетін элементтер Баска элементтер I Тұз тәрізді 1—2 Li, Na , 11 Аумалы 3—5 лантаноидтер, актиноидтер III Металл тәрізді 6— 10 (Cu) ІѴ Полимерлік 11 — 13 Be, Mg, В, Al V Ұшкыш 14— 17 С, Si, N, P, О, S, F, Cl, (B, Ga) Т ұ з тәрізді гидридтер сілтілік (Li—Cs) жэне сілтілік-жер (Ca—Ва) металдарыныц сутекпен косылыстары, бүлар түссіз кристалдык заттар. Тұз тәрізді ғидридтерде сутек теріс зарядты ион Н~ түрінде болады. Бұлар галоген тұздарына ұксас иондык косылыстар. Түз тәрізді гидридтер химиялык актив заттар; олар 240

сумен өте жақсы реакцияласып, сутекті бөліп шығарады, мысалы: NaH + Н20 - NaOH + Н2 СаН2 + 2Н20 = С а(0Н )2 + 2Н2 А у м а л ы гидридтер үлкен периодтыц 3—5 орнындағы элементтердің (және лантаноидтер мен актиноидтердің) сутекпен әрекеттесуінен шығады. Бұл накты химиялык косылыстар емес, бірак сутек ѳте кѳп мѳлшерде сіңірледі. Температураны кѳтергенде сіңірілген сутек бѳлініп шыға бастайды. Аумалы гидридтердегі сутектің күйі мына тѳмендегі тепе-теңдікке сэйкес болуы мүмкін: э+ + н - ^ э + н . Демек, мұндағы сутек кейде тұз тэрізді гидридтердегі сиякты теріс зарядты ион күйінде (мысалы, LaH3), кейде еріген күйінде болады. Металл тэрізді гидридтер үлкен периодтык 6— 10 орындарындағы элементтер (жэне мыс) сутекті ішіне сіңіріп еріткеннен пайда болады. Сутек сіңгенде металдьщ сырткы түрі сакталғанмен кѳлемі едәуір үлғаяды. Ѳткен топтағыдай емес, температураны кѳтергенде сутектің ерігіштігі ѳседі. Металл тәрізді гидридтердегі сутектің күйі мына төмендегі тепе-теңдікке сәйкес болуы мүмкін: Ні=±Н+ + е. Полимерлік гидридтер. Үлкен периодтардын, 11 — 13 орындарындағы элементтер және Be, Mg, В, Al молекула күйіндегі сутекті ѳз іштерінде ерітпейді (Cu баскасы) және онымен тікелей реакцияласпайды. Бүл аталған элементтердін, кейбіреулерінің (Cu, Ag, Au, Be, Mg, Zn, Al) гидридтері түрліше бөгде жолдармен алынды. Алынған заттар калыпты жағдайда тұрактылығы нашар, аморфты, катты заттар. Бұлай болуы олардын, полимерлік сипатын кѳрсетеді. Ұшкыш гидридтер. Үлкен периодтардың 14— 17 орындарындағы элементтер және кіші периодтардағы оларға ұксас элементтер. Ѳткен топтағы элементтер сиякты сутекті ѳз іштерінде ерітпейді, кей жағдайда онымен тікелей рёакцияласпайды да. Алайда, түрліше бөгде жолмен алынған гидридтер, түракты косылыстар катарына жатады, бірак периодтык системанын, топтарынын, бойымен жоғарыдан төмен карай ол тұрактылык нашарлайды. Ұшкыш гидридтер сумен әрекеттеседі, бірак бұл әрекеттесу де гидрид түзуші элементтің периодтык системасындағы орнына тәуелді; оны 32-кестеден кѳруге болады. Бұл гидридтер халык шаруашылығында, әсіресе кейбіреулері жаңа техникада, кен, колданылатын болғандықтан адам тұрмысында үлкен маңызы бар косылыстар., 241

қиын металдарды балкыту үшін, металдарды жалынмен кесуге,<br />

тесуге жэне біріктіруге (автоген) қолданады.<br />

Сутек ауада ұшу жұмысында 1783 жылдан бастап колданылды, бірак сутекпен<br />

толтырылған дирижабльдер өртке кауіпті, әрі самолеттер олардан анағұрлым<br />

қолайлы болды. Өткен Отан соғысында неміс-фашист басқыншыларының<br />

самолеттерінен корғану үшін кедергі аэростаттар кең колданылды. Москва,<br />

Ленинград, тағы баска калаларда кеш уақытында мыңдаған аэростаттар<br />

болат тростпен арқандалып аспанға көтеріліп тұратын. Мұндай жағдайда<br />

келген самолет төмендей алмайды, көздеймін деп төмен түскендері, тростка<br />

оралып апатка ұшырайды.<br />

Сутектің химиялык өнеркәсіпте көп колданылатын мацызды<br />

орындары: 1) аммиак синтезі; 2) жасанды сұйык отын алу:<br />

а) күшті кысым аркасында кѳмірді сутектендіру. б) СО мен<br />

Н2 коспасынан катализатор катынасында сүйык кѳмірсутектерін<br />

алу; 3) майларды гидрогендеу — сұйык өсімдік майларынаң<br />

катты май алу; 4) метил спиртін (метанол) ѳндіру:<br />

СО + 2Н2 = СНзОН,<br />

5) түрлі синтез, сутектендіру, тотыксыздандыру реакциялары.<br />

мысалы, нафталиннен тетралин мен декалин, нитробензолдан<br />

анилин алу т. б.; 6) НС1 тікелей синтездеу:<br />

Н2 + СІ2 = 2НС1<br />

§ 6. СУТЕКТІ КОСЫЛЫСТАР (ГИДРИДТЕР)<br />

Сутек элементтердің барлығымен бірдей косылыс түзе алмайды,<br />

кейбіреулерінде ерімейді де, бірак көпшілігімен әрекеттеседі.<br />

Гидридтерді Б. Н. Некрасов олардыц жалпы сипатына карай<br />

үлкен бес топка бөлуді ұсынған; әрбір топ элементтердің период<br />

системасындағы орнына сэйкес келеді (31-кесте).<br />

Гидридтердің топтары (Некрасовша)<br />

31-кесте<br />

Гидридтер тобы<br />

Үлкен перйодтағы орны<br />

Оны түзетін элементтер<br />

Баска элементтер<br />

I Тұз тәрізді 1—2 Li, Na ,<br />

11 Аумалы 3—5 лантаноидтер, актиноидтер<br />

III Металл тәрізді 6— 10 (Cu)<br />

ІѴ Полимерлік 11 — 13 Be, Mg, В, Al<br />

V Ұшкыш 14— 17 С, Si, N, P, О, S,<br />

F, Cl, (B, Ga)<br />

Т ұ з тәрізді гидридтер сілтілік (Li—Cs) жэне сілтілік-жер<br />

(Ca—Ва) металдарыныц сутекпен косылыстары, бүлар түссіз<br />

кристалдык заттар. Тұз тәрізді ғидридтерде сутек теріс зарядты<br />

ион Н~ түрінде болады. Бұлар галоген тұздарына ұксас иондык<br />

косылыстар. Түз тәрізді гидридтер химиялык актив заттар; олар<br />

240

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!