You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
КВгО, пероксокүкірт НгБОд, H2S20_ қышқылдары жэне оның<br />
аммоний түзы (NH4) 2S2 0 , «сұйықтық патшасы» жатады.<br />
Тотығу-тотықсыздану реакцйяларының мөлшерлік сипаттамасын<br />
VIII тараудыц 15 және 16-параграфтарынан қараңыз.<br />
Жаттығу: тотығу-тотықсыздану реакцияларынын мына теңдіктерін<br />
теңестіріңдер:<br />
Sb2Sg<br />
H N 0 3"*H3 Sb04 -j- H2SO4 + NO<br />
НСЮ3 + НСГСІ2<br />
FeS04 + H N 03 + H2S 04~Fe2 (S 0 4)3 + NO<br />
І2 + Н20-*НІ0з + НІ<br />
Na2S 0 3 KMn04 -f- H2S 0 4^N a2S 0 4 K2S 04 -)- M nS04<br />
Cu20 -f HNO;TCu (N 03) 2 + NO<br />
SnCl2-f- K2Cr20 7 -j- H2SÖ4^Sn (S 0 4)2 —|—С rC 13 —j—K2S 0 4<br />
M n02 + KNO3 + K0H’ K2M n04 + k n o 2<br />
Na2C r0 2-j-Br2-f- Na0H~Na2C r0 4 + NaBr<br />
Na3A s03 I2^N a3A s04 -(- HI<br />
§ 5. СУТЕК<br />
Табиғатта сутек бос жэне косылыс күйінде болады. Күллі<br />
элемді алатын болсақ, мүнда сутек ең көп тараған элемент.<br />
Күн бетін, жүлдыздарды, тұмандықтарды спектроскоппен, ал<br />
жұлдыз аралығындағы кеңістікті радиотелескоп жәрдемімен<br />
қарап зерттегенде барлығында да сутектін, өте кәп екендігі<br />
білінеді. Сутек бос күйде атмосфераның жоғарғы қабаттарында<br />
ѳте аз мөлшерде кездеседі. Жанар таулардың мұнай скважиналарынан<br />
шығатын газдардың құрамында болады. Қосылыстардың<br />
кұрамындағы сутекті есептемесе, жердегі сутек әте сирек элементтердің<br />
бірі болар еді. Ал косылыстардын, құрамында химиялык<br />
байланыскан түрде ѳте көп сутек бар, мысалы, судың салмағының<br />
11%, саз балшыктың 1,5% сутек үлесіне келеді. Оттек ѳсімдіктер<br />
мен жануарлар денесінде, мұнайда, табиғат газдарында, кейбір<br />
минералдарда химиялык косылысқан түрде болады. Жер кыртысы<br />
үш кабатынын, (атмосфера, гидросфера, литосфера) жалпы<br />
салмағының 1 проценті сутек.<br />
Тарихи мағлұмат. Ертеде адам баласы ауадан басқа газды білмейтін.<br />
Неміс дәрігері Парацельс (XVI ғасыр) күкірт кышқылына темір салса бір<br />
«жанғыш ауаның» бөлініп шығатынын байқаған. Ағылшын химигі әрі физигі<br />
Роберт Бойль (1660 ж.) темір қиқымын күкірт қышқылымен әрекеттеп,<br />
одан бөлініп шыққан «жанғыш ауаны» белек жинап алып, жағып көрген;<br />
оның жанғанда қопарылыс беретіні де белгілі болды. Бірақ бұл ғалымдар<br />
қолдарындағы зат жаңа элемент екендігін, оның касиеттерін, жанғанда кандай<br />
затка айналатынын білмеген.<br />
Бұл мәселелерді ағылшын химигі Генри Кавендиш (1766 ж.) шешті.<br />
Бұл газ жанғанда су түзцетін болғандықтан бері келе оны «гидрогениум»<br />
(гректің «һюдор»— су, «генан»-туғызамын деген сѳздерінен) сутек деп атаған.<br />
Біз бұл кітапта газ затымен алғаш кездсіп отырмыз, Соған байланысты<br />
айта кететін нәрсе — газ деген сѳзді ғылымға кіргізген XVII ғасырдың алхимигі<br />
Ван-Гельмонт болатын, содан кейін Р. Бойль ол газдарды ыдыска жинап<br />
232
Change language