2 не

тің металл элементтерден айырмашылығы жеке қарапайым он,
ион түзбейді, тек белгілі бір ортада (көбіне сулы ортада) еріткіштің
әсерінен оң ионға айналып, оның молекулаларымен байланыскан
күйде болады^
Х и м и я л ы к э л е м е н т т е р д і ң к л а с с и ф и к а ц и я м к л а с т а р м е н ш е к -
т е л м е й д і , о л а р д ы ц п е р и о д т ы к с и с т е м а д а ғ ы ұ к с а с т ы ғ ы н а с а й н е
а т о м д а р ы н ы ц қ ұ р ы л ы м ы н ы ц і ш к і е р е к ш е л і к т е р і н е о р а й т о п т а р ғ а
д а б ө л і п қ а р а й д ы . О с ы н д а й т о п т а р д ы ц к а т а р ы н а г а л о г е н д е р
( Ғ , С 1 , В г , I , A t ) , х а л ь к о г е н д е р ( О , S , S e , Т е , P o ) , с і л т і л і к м е т а л -
д а р ( L i - д е н C s - r e д е й і н ) , с і л т і л і к - ж е р м е т а л д а р ( С а - д а н R a - r e
д е й і н ) , с и р е к - ж е р м е т а л д а р ы ( S c , Ү , Ь а - н а н L u к о с а а л ғ а н д а )
л а н т а н о и д т а р ( р е т н ө м і р л е р і 5 7 — 7 1 э л е м е н т т е р ) , а к т и н о и д т а р
( 8 9 — 1 0 3 э л е м е н т т е р ) ж а т а д ы .
Химиялык элементтердіц казіргі кездегі атаулары мен символикасы,
басты сипаттамалары периодтык кестеде берілген (мүкабадағы-кесте).
Ә д е б и е т т е х и м и я л ы қ э л е м е н т т і ц т а ц б а с ы н ы ц т ө р т ж а к ш е т і н е
с и м м е т р и я л ы е т і п а т о м н ы ц м а с с а л ы қ с а н ы н ( с о л ж а к ж о ғ а р ы д а ) ,
а т о м д ы қ н ө м і р і н ( с о л ж а к т ө м е н д е ) , а т о м д а р с а н ы н ( о ц ж а к
т ѳ м е н д е ) ж э н е з а р я д ы н ( о ц ж а к ж о ғ а р ы д а ) к ө р с е т у қ а б ы л д а н -
ғ а н . М ә с е л е н : jj S ^ - б ұ л е к і а т о м н а н т ұ р а т ы н е к і о ц з а р я д ы б а р
и о н д а н ғ а н м о л е к у л а , э р а т о м н ы ц р е т т і к н ө м і р і 1 6 , м а с с а л ы к
с а н ы 3 2 .
Қ ұ р а м ы н а б е л г і л і б і р а т о м н ы ц и з о т о п ы к і р е т і н к о с ы л ы с т а
о н ы ц м а с с а л ы к с а н ы и н д е к с п е н б е л г і л е н е д і , м ы с а л ы , Н 235 S O 4
а т а у ы н д а и з о т о п т ы ц с и м в о л ы к в а д р а т ж а қ ш а ғ а а л ы н ы п ж а з ы л а -
д ы : к ү к і р т 35 к ы ш к ы л ы . Қ а р а п а й ы м я к и э л е м е н т т і к з а т т а р д е п
б і р ғ а н а х и м и я л ы к э л е м е н т т і ц а т о м д а р ы н а н к ұ р а л ғ а н з а т т а р д ы
а й т а д ы . О л а р д ы к е й д е г о м о я д р о л ы к о с ы л ы с т а р д е п т е а т а й д ы .
Х и м и я л ы к э л е м е н т т е р д і ц б о с к ү й і н д е ө м і р с ү р у ф о р м а с ы о с ы
к а р а п а й ы м з а т т а р т ү р і н д е б о л а т ы н д ы к т а н о л а р д ы ц ѳ з а р а к а с и е т -
т е р і д е б і р д е й б о л ы п к е л е д і . С о н д ы к т а н х и м и я л ы к э л е м е н т -
т е р д і ц к л а с с и ф и к а ц и я с ы к а р а п а й ы м з а т т а р ү ш і н д е с а й к е л у г е
т и і с т і . Ш ы н ы н д а д а о л а р д ы т ѳ м е н д е г і д е й к л а с т а д / а б ѳ л е д і :
к а р а п а й ы м м е т а л д а р - м е т а л л э л е м е н т т е р д і ц а т о м д а р ы н а н
т ұ р а д ы . О л а р д ы ц к р и с т а л д ы к т о р л а р ы е р е к ш е к а т и о н д ы —
э л е к т р о н д ы н е м е т а л д ы к т и п к е и е , ѳ з д е р і н і ц э л е к т р о н д ы к ѳ т к і з -
г і ш т і г і ж о ғ а р ы , к а т т ы ж э н е с ұ й ы к к ү й д е э л е к т р о н д ы к э м и с с и я ғ а
б е й і м б о л ы п к е л е д і . Г а з к ү й і н е а у ы с к а н м е т а л д а р к ө б і н е б і р
а т о м д ы м о л е к у л а л а р т ү р і н д е ж ү р е д і .
к а р а п а й ы м б е й м е т а л д а р а н ы ғ ы р а к а й т с а к , к а р а п а й ы м т о т ы к -
т ы р ғ ы ш т а р — т о т ы к т ы р ғ ы ш э л е м е н т т е р д і ц а т о м д а р ы н а н т ұ -
р а д ы . Г а з к ү й і н д е п о л ю с т і к о в а л е н т т і б а й л а н ы с т а р а р к ы л ы б а й ­
л а н ы с к а н к о с а т о м д ы м о л е к у л а л а р т у р і н д е б о л а д ы . К о н д е н -
с а ц и я л а н ғ а н к ү й д е г і б е й м е т а л д а р о ц а й ұ ш а т ы н э р і т о к ѳ т к і з б е й т і н
з а т т а р , б е р і к т і г і а з м о л е к у л а л ы к т и п т і к р и с т а л д ы к т о р т ү з е д і .
Аралык карапайым заттар — металдар мен бейметалдардыц
аралығында орналаскан элементтердіц атомдарынан түрады.
Олардыц кристалдык торлары атомдык типті берік болып келеді.
213