2 не

р е а г е н т т е р г е қ а р а ғ а н д а ө н і м д е р д і ң ө з а р а ә р е к е т т е с у і т и і м д і ,
с о н д ы к т а н п р о ц е с с к е р і б а ғ ы т т а л а д ы .
Д э л о с ы н д а й т о п ш ы л а у л а р д ы А Ғ м ә н д е р і ү ш і н д е а й т у ғ а
б о л а д ы .
VI тарау
ЭЛЕМЕНТТЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫН. ҚОСЫЛЫСТАРЫНЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ МЕН АТАУЛАРЫ
Х и м и я л ы к э л е м е н т т е р д і ң к а з і р г і к е з д е г і с и с т е м а т и к а с ы
X I X г а с ы р д ы ц е к і н ш і ж а р т ы с ы м е н X X ғ а с ы р д ы ң б і р і н ш і
ж а р т ы с ы н д а х и м и я ж э н е ф и з и к а ғ ы л ы м д а р ы н д а а ш ы л ғ а н ж а ң а -
л ы қ т а р д ы ң н е г і з і н д е қ а л ы п т а с т ы . О л а р д ы б е л г і л і б і р ж ү й е г е
к е л т і р у ү ш і н а т о м к ұ р ы л ы с ы ж а й ы н д а ғ ы к ө з к а р а с д а м ы п , а т о м -
д а р д ы б а й л а н ы с т ы р а т ы н к ү ш т е р д і ң т а б и ғ а т ы т а н ы л ы п , ә с і р е с е
Д . И . М е н д е л е е в ж а с а ғ а . н п е р и о д т ы к с и с т е м а д а ғ ы э л е м е н т т е р д і н
о р н ы н ы ң м ә н і м е н п е р и о д т ы к а с и е т т е р д і ң і ш к і с ы р ы а ш ы л у ы
к а ж е т б о л д ы .
§ 1. Х И М И Я Л Ы К , Э Л Е М Е Н Т Т Е Р М Е Н К А Р А П А Й Ы М ( Э Л Е М Е Н Т Т І К )
З А Т Т А Р Д Ы Н , К Л А С С И Ф И К А Ц И Я « . !
Х и м и я л ы к э л е м е н т т е р д і к а с и е т т е р і н е с а й е к і к л а с к а — м е т а л * -
д а р м е н б е й м е т а л д а р ғ а б ѳ л е д і У М е т а л л э л е м е н т т е р д і ң а т о м д а р ы
к а р а п а й ы м о ң з а р я д т ы и о н д а р т у з у г е б е й і м к е л е д і , о л а р т е р і с
з а р я д т ы к а р а п а й ы м и о н д а р ғ а а й н а л а а л м а й д ы , б а с к а ш а а й т қ а н -
д а , т е к т о т ы к с ы з д а н д ы р ғ ы ш қ а б і л е т к ѳ р с е т е а л а д ы . А к т и в т і
б е й м е т а л л э л е м е н т т е р к а р а п а й ы м т е р і с з а р я д т ы и о н д а р т ү з у г е
б е й і м к е л е д і , я ғ н и т о т ы к т ы р ғ ы ш к а б і л е т к ө р с е т е д і . Б е й м е т а л л
э л е м е н т т е р д і ң к а т а р ы н а и н е р т т і э л е м е н т т е р д е к і р е д і . А л а й д а ,
о л а р д ы ң х и м и я л ы қ т а б и ғ а т ы н д а а й т а р л ы қ т а й а й ы р м а ш ы л ы к т а р
б а р . И н е р т т і э л е м е н т т е р д і ң т о т ы қ т ы р ғ ы ш к а б і л е т і б о л м а й д ы ,
к е р і с і н ш е , т о т ы к с ы з д а н д ы р ғ ы ш к а с и е т к ѳ р с е т е а л а д ы . О н д а й
к а с и е т а к т и в т і б е й м е т а л л э л е м е н т т е р д і ң ө з д е р і н д е д е к е з д е с е д і .
Б і р а қ , а к т и в т і б е й м е т а л д а р м е н и н е р т т і э л е м е н т т е р е к е у і д е
о н , з а р я д т ы к а р а п а й ы м и о н д а р т ү з б е й д і .
М е т а л д а р м е н б е й м е т а л д а р д ы ң а р а л ы ғ ы н д а е к і ж а к т ы к а с и е т
к ѳ р с е т е т і н а м ф о т е р л і э л е м е н т т е р о р н а л а с к а н . О л а р д ы ѳ з і н ш е
б і р к л а с к а ж а т к ы з у ғ а б о л а д ы . А р а л ы к э л е м е н т т е р а й к ы н м е т а л ­
д ы к к а с и е т к ѳ р с е т п е г е н і м е н т о т ы к с ы з д а н д ы р ғ ы ш к а б і л е т і б а с ы м
к е л е д і . О л а р д ы н к а т а р ы н а э р п е р и о д т а н е к і э л е м е н т т е н к і р г і з у г е
б о л а д ы : б о р , к ѳ м і р т е к , к р е м н и й , ф о с ф о р , г е р м а н и й , м ы ш ь я к ,
с у р ь м а , т е л л у р , в и с м у т , п о л о н и й .
О с ы а й т ы л ғ а н д а р д ы ж и н а к т а й к е л е б а р л ы қ х и м и я л ы к э л е м е н т -
т е р д і т а б и ғ а т ы н а с а й 4 к л а с к а б ѳ л і п к а р а й д ы : м е т а л д а р , б е й м е ­
т а л д а р , а р а л ы к э л е м е н т т е р , и н е р т т і э л е м е н т т е р .
Б а р л ы к х и м и я л ы к э л е м е н т т е р д і ц і ш і н д е е р е к ш е , ж а ғ д а й д а
т ұ р ғ а н б і р г а н а э л е м е н т б а р , о л — с у т е к . О н ы н а т о м д а р ы о н
з а р я д т а л ғ а н д а , т е р і с з а р я д т а л ғ а н д а и о н д а р б е р е а л а д ы . С у т е к -
212