You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Алекінші жағынан, ретсіздігін арттыру үшін жерден көтеріліп,<br />
кеңістікке біркелкі таралуға тырысады. Сол сиякты тұз бен судан<br />
тұратын жүйені алсак: ішкі энергиянын, ең аз кезі — тұздың<br />
қатты кристалды күйіне сай келеді, ал ең ықтимал күйі —<br />
тұздың су ішінде біркелкі таралып жүруі болар еді. Осы екі<br />
күштің әсерінен түз суда біраз еріп, белгілі қанығу дәрежесіне<br />
жетіп, тепе-тецдік күйге көшеді.<br />
Химиялық реакциялардың энтальпиясының шамасы молекулалардың,<br />
атомдардың өзара әсерін, бөлшектердің бірігіп іріленуге<br />
тырысуын сипаттайды, ал энтропия болса, керісінше, бөлшектердің<br />
үсақталып, бейберекет күйге ауысуын бейнелейді. Мысал<br />
ретінде аммиактың түзілуін қарайық:<br />
N2 + 3H2^ 2 N H 3 А Н ° = —92 Цж/моль<br />
Минимал ішкі энергияға ие болу үшін реакция оңға аммиак<br />
түзілу бағытына жүреді де, керісінше, максималь ретсіздікке<br />
ие болу үшін аммиак ыдырап, бөлшектердің саны екі есе артатын<br />
азот пен сутек түзу бағытында жүреді. Осы екі фактордың өзара<br />
теңесуі — жүйеде тепе-тецдіктіц тууына әкеліп соғады.<br />
Энтальпиялық және энтропиялық екі тенденцияның мөлшерлерін<br />
өзара салыстыру үшін екеуінің чөлшемдерін бірдей етіп алу<br />
қажет. Ол үшін энтропияны температураға көбейтіп, TAS деп<br />
алады. Тепе-теңдік кезінде AH = TAS болады. Екі фактордын<br />
екеуіне де заттың табиғатымен коса процестің жүру жағдайы,<br />
яғни температура, кысым жэне концентрация эсер етеді. Осыларға<br />
сай екі фактордың бірі басым келіп, берілген жағдайда процесс<br />
бір бағытта жүру қабілетіне ие бола алады.<br />
Оны аныктау үшін екі фактордыц айырмасын табады.бЕгер<br />
процесс жабык ыдыста, әрі тұрақты кысымда және тұракты<br />
температурада жүретін болса, ол айырма изобара-изотерма<br />
потенциалы (қыскаша изобаралык потенциал) деп<br />
аталып, AG (дельта жи деп окылады) деп белгіленеді:<br />
A G s АН-TA S (16)<br />
Химиялык эдебиетте изобара-изотерма потенциалыныц бірнеше<br />
синоним терминдері кездеседі. Ол түракты кысымдағы еркін<br />
энергия, еркін энтальпия, Гиббс функциясы деп те аталады.<br />
Изобаралык потенциал да жүйеніц күйін сипаттайтын<br />
функция болып есептелінеді, ѳйткені ол екі күй функциясыныц<br />
айырымына тец. Яғни, бүл потенциалдыц өзгеруі процестіц жүру<br />
жолына тәуелді емес, тек олардыц бастапкы және соцғы күйлерініц<br />
арасындағы айырмашылыкты сипаттайды.<br />
Изобаралык потенциалды бүкіл процестіц козғаушы күші<br />
деп қарау орынды, себебі, оныц кұраушылары АН пен TAS процестіц<br />
өз бетінше жүру мүмкіндігін аныктайды. Енді осы екі<br />
фактордыц әрбірініц әсерін жеке-жеке карап өтелік. Процесс<br />
кезінде жүйедегі энтропия өзгермейтіндей болсын, яғни AS = 0<br />
дейік, сонда процейтіц жүруі тек энтальпия мәніне ғана тәуелді<br />
болып қалады. Энтальпияныц кемуі яки А Я < 0 болуы (V. 19)<br />
202
Change language