You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
I I тарау<br />
АТОМ-МОЛЕКУЛА ТЕОРИЯСЫ<br />
§1. АТОМЖЭНЕМОЛЕКУЛАЖАЙЫНДАҒЫ<br />
ТҮСІНІКТІҢБАСТАЛУЫ<br />
Бұдан 2500 жылдай уақыт бұрын өмір сүрген ертедегі Грецияның<br />
Левкипп, Демокрит, Лукреций сиякты философтары күллі<br />
зат өте ұсак, бөлінбейтін бөлшектер — атомдардан тұрады деген.<br />
Олардыц айтуынша, бір заттыц екінші заттан айырмашылығы<br />
оларды түзетін атомдардыц санына, түріне ж әне орналасуына<br />
байланысты. Д үниеде болатын өзгерісгіц барлығын осы атомдардыц<br />
косылуы және айрылуы деп түсінді. М ұндай материал<br />
и с т оку дін жолыңа қайшы келгендіктен шіркеудіц .куғынына<br />
ұшырагі, акырында ұмыт болды.<br />
XVI ғасырдыц басында француз священнигі П. Гассенди<br />
атомды кұдай ж араткан деп, атом ілімі мен шіркеу арасын<br />
жакындастыруға тырысты. 1626 жылы П ариж парламенті атомдык<br />
ілімді тараткан адам ж азаға тартылып, басы кесілетіндігі<br />
туралы зац қабылдады.<br />
Бірак ғылымныц дамуы, шіркеудіц де, шіркеуді колдаушы<br />
үкіметтердіц де катац тыйым салуына қарамай, ерте заман атомистикасын,<br />
атом-молекула теориясына айналдырды. Бұл жөнінде<br />
орыстыц ұлы ғалымы М. В. Л омоносов ецбектерініц ерекше<br />
мацызы болды.<br />
М. В. Л омоносов 1741 жылы шыккан алғашкы жұмысыныц<br />
бірі «Математикалык химияныц элементтері» деген ецбегінде<br />
атом, молекула жайындағы пікірін ғылыми ж үйе түрінде<br />
ұсынды. Ломоносовтыц негізгі идеясы — барлық зат ұсақ бөлшектерден<br />
түрады, олардыц өзара ілінісетіндік кабілеттігі бар,<br />
заттыц касиеті негізінде осы ұсак бөлшектердіц қасиетіне байланысты.<br />
Л омоносов бѳлшектердіц кішісі — атомды — «э л е м е н т»<br />
деп, ірісі — молекул аны —«к орпускула» деп атады.<br />
М. В. Л омоносов «Элемент — заттыц өзінен айырмашылығы<br />
және үсағырақ түрі жоқ бөлшегі...<br />
Корпускула — бір кішкене масса түзген элементтердіц<br />
жинағы» деген. М олекулалардыц («корпускулалардыц»)<br />
касиеті оныц кұрамына кіретін атомдардыц («элементтердіц»)<br />
қасиеттеріне, орналасу тәртібіне тәуелді. Әрбір<br />
заттыц құрамы оны түзуш і , корпускуланыц құрамына сәйкес.<br />
Әр түрлі заттардыц корпускулаларыныц кұрамы әр түрлі. Корпускулалар<br />
үнемі қозғалыста болады, ол козғалыс механиканыц<br />
зацдары на бағынады. Заттыц жылынуы, сууы корпускулалар<br />
козғалысына байланысты деді.<br />
Ломоносовтыц айткандары өз заманында озык пікір болды,<br />
оны экспериментпен дәлелдеуге ол кездегі ғылымныц даму<br />
сатысы мүмкіндік бермеді. Осыдан 60 жыл кейін тәж ірибеден<br />
жиналған материал көбейіп, зерттеудіц ж аца әдістері табылу<br />
18
Change language