You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
таныспыз 1 кал деп 1 г суды 14,5°-тан 15,5° С-ка дейін қыздырғанда<br />
жұмсалатын жылу энергиясынын шамасын айтамыз.<br />
Өлшеу бірлігінің халыкаралық (СИ) жүйесінде энергия<br />
өлшемі ретінде абсолют джоуль алынған. Ол жұмыс өлшемі<br />
де бола алады, әрі 1 дж= 107 эрг. Энергия өлшемінің бірі электровольтты<br />
(эВ), джоульға шаксақ: 1 эВ = 1,60207• 10~ 19 дж.<br />
Химиялық процестердегі жылу кайдан шығады. Оны түсіну<br />
үшін орта мектептегі физика курсынан таныс ішкі энергия ұғымына<br />
қайта оралайық.<br />
Әрбір дененің ѳзіндік ішкі энергиясы U бар. Ішкі энергия<br />
деп дененің әзінің потенциалдык және кинетикалық энергиясынан<br />
баска барлық энергиялардыц жиынтығын айтады. Потенциалдык<br />
энергия берілген дененің кецістікте орналасуына сай, кинетикалык<br />
энергия болса, оныц козгалысына сай ѳзгеріп отыратын<br />
шама. Ал ішкі энергия сол денені толыгымен сипаттайтын жэне<br />
оныц орналасуы мен козғалысына тэуелсіз шама. Ішкі энергия<br />
дененіц потенциалдык жэне кинетикалык энергияларынан элдекайда<br />
үлкен, тіпті, олармен салыстыруға келмейді десе де болады.<br />
Ішкі энергия ядроныц ядромен, электронныц электронмен, ядроныц<br />
электронмен эрекеттесуініц потенциалдык энергиясы, электрондардыц<br />
кинетикалык энергиясы, ядролык энергия, ядроныц<br />
тербелуіне сай энергия т. б. кіреді. Ішкі энергияны құрайтын<br />
энергия түрлері кѳп, олардыц барлыгы түгелдей анықталып<br />
болды деуге болмайды. Рас, термодинамика үшін ішкі энергияныц<br />
жалпы мѳлшерін білу қажет емес, оныц ѳзгеріске үшыраған<br />
мәлшерін білу жеткілікті.<br />
Ішкі энергия заттыц табиғатына массасына, түрған жағдайларына<br />
да тәуелді болуға тиіс. Мысалы, жабык жүйеде қалыпты<br />
жағдайда сутек газыныц 1г алдық дейік. Оныц ѳзіне тэн ішкі энергиясы<br />
бар еді. Газдыц жағдайын ѳзгертігі, қысып не қыздырып<br />
кѳруге болады, әрине оған сай ішкі энергия да өзгереді. Ал газдын<br />
жағдайын ѳзгертпестен оныц массасын арттырып екі еселеп<br />
алсак, ішкі энергиясы да жуыктап алғанда екі есе жоғарылайды.<br />
Енді химиялык реакцияға қайта оралайық. Рёакцияға қатысатын<br />
реагенттердіц бәрініц белгілі бір ішкі энергиясы бар, сол<br />
сияқты реакция нәтижесінде шығатын ѳнімдердіц де ѳзіндік ішкі<br />
энергиялары бар. Олар ѳзара тец болмайды. Сондыктан реакция<br />
жүріп ѳткенде бастапкы ішкі энергияныц косындысы ѳзгеріп: не<br />
артып, не кеміп кетеді. Ішкі энергия кемісе, проце.стіц нәтижесінде<br />
сыртқы ортаға энергия бѳлінеді, ал артса керісінше, энергия<br />
сырттан жүйеге сіціріледі. Демек, реакцияныц жылу<br />
эффекті дегеніміздіц ѳзі осы бастапкы заттар<br />
мен реакция, ѳнімд е рініц ішкі энергияларынын<br />
айырмасына сай шығады екен. Экзотерм и ялык<br />
реакцияда реагенттердіц ішкі энергиясы ѳнімдердіц ішкі энергиясынан<br />
артык болғандықтан сыртқа жылу түрінде бѳлінеді,<br />
ал э н д о т е р м и я л ы к реакцияларда керісінше ѳнімдердіц<br />
ішкі энергиясы реагенттердІкінен асып түсіп, жетпейтін энергия<br />
сырттан с і ц і р і л е д і.
Change language