2 не
2 не 2 не
арасындағы байланыс бүзылы.п, бос радикалдар жэне валенттігі канбаған атомдар түзіледі. Мысалы, осындай әсерден оттекозонға, алмар-графитқа айналады т. т. с. с. Радиоактив сәулелерінің әсерінен болатын химиялык айрылу реакцияларын — р адиол из деп атайды. Мысалы, судын, р^адиолизі. Әуелі сәуле әсерінен су молекулалары қозады, кей біреулері ионданады: Н20 + ѵ -► Н 20* Н20 + ѵ —V НоО+ + е Түзілген ион — молекула Н20 + секундтың миллион бѳлігі ішінде Н20 молекуласымен реакцияласып, тұрақты ион ОН:і+ пен радикал. ОН түзеді: Н20 + + Н20 = 0 Н ^ + ОН Босап шыққан электрон Н20 мен эрекеттесіп теріс ион молекула Н 20 ” түзеді, олар лезде түрақты ион ОН- пен атом радикал-Н айрылады. Н20 + е-ѵН20 _ Н 20 _' = 0Н~. + Н ОН3+ жэне ОН- иондары эрекеттесіп, су молекуласы түзіледі, ал бос радикалдар одан эрі реакцияласа береді. Н + Н = Н2; 0Н + 0Н = Н 20 2; Н + 0 Н = Н20 Н 20 2 + ОН = Н20 + Н 02; Н 0 2 + НО, = Н 20 2 + 0 2. Су радиолизінің нэтижесінде сутек, оттек жэне сутек пероксиді түзіледі. Айта кететін бір жайт, радиациялық химиядан баска радиохимия бар, ол радиоактив элемеиттердіц жэне олардын изотоптарының химиялык каснеттерін, колдану жолдарын зерттейтін химияның бір саласы. ^ § 4 . Х И М И Я Л Ы Қ Т Е П Е - Т Е Ң Д І К Өзімізге таныс Бертолле түзынық айрылу реакциясын алсак, мүнда шыккан калий хлориді мен оттек, тікелей қосылып кайтадан Бертоле түзын түзе алмайды. Мүндай реакцияларды қайт ы м с ы з яки бір бағытты реакция дейді. Енді сутек пен қыздырған темір қағыныц тритеміртетраоксиді арасындағы реакцияны алсак, темір. қағы темірге айналып, сутек қақтағы оттекпен қосылып суға айналады: Ғез0 4 -|-4Н2 = ЗҒе + 4Н20 Сондай жағдайда темір үнтағына су бѵымен әрекет етсек, қайтадан темір кағы мен сутек түзіледі: 178 ЗҒе + 4Н20 = Ғе30 4 + 4Н2
Сонымен бір температураның өзінде біріне-бірі қарама-қарсы екі реакция жүреді. Бірдей жағдайда қарама-қарсы екі бағытта жүретін реакцияларды қайтымды деп атайды. Қайтымды реакция екендігін көрсету үшін тецдік белгісініц орнына қарама-карсы екі стрелка кояды: Ғе30 4 + 4Н2г=£,ЗҒе + 4ҒҺО Солдан оцға карай жазылған реакцияны тіке, оцнан солға жазылған реакцияны к е р і реакция деп атауға келіскен. Қайтымсыз реакциялар ақтығына дейін барады, яғни реакцияласушы заттыц тым болмаса біреуі біткенше реакцияласады. Қайтымды реакциялар аяғына. жетпейді, оларды жеткізу үшін реакцияда түзілген заттарды қайта реакцияласпас үшін, біріненбірін ажырату керек. Химиялық реакцияларды қайтымды және қайтымсыз деп бөлудіц өзі де дэл емес. Химиялық реакцияларды жете тексеріп зерттегенде, қайтымсыз реакция деп жүрген реакциялардыц кѳпшілігі кайтымды болып шығып жатыр. Қайтымды реакцияныц біреуін алып соныц қалай ѳтетіндігін қарастырайық, мысалы: . СО + Н2О ^ С р 2 + Н* Реакцияға керекті СО мен Н20 эквивалентті мѳлшерде алсак та, олар толығымен реакцияласып бітпейді. Әуелі жап-жақсы басталғаи реакция біраз уақыт өткен соц токтап қалғаннан болады. Реакциядағы заттарды анализдесек онда — СО, Н20, С 0 2 жэне Н2 төртеуі де табылады. Реакцияныц «токтауы да», тѳрт заттыц бірдей табылуы да, реакциямыздыц кайтымды болуынан. Шынында да СО мен Н20 араластырғанда олар реакцияласа бастайды, бірақ осыған байланысты концентрациясы бірте-бірте кеми түседі, демек реакцияныц жылдамдығы да баяулай береді. Осы уақыт ішінде тіке реакцияныц нәтижесінде түзілгеи С 0 2 мен Н2, бірте-бірте жиңалып, концентрациясы көбейген сайын олардыц арасынан туатын кері реакцияныц жылдамдығы да артады. Tike реакцияда СО мен Н20 концентрациясы кеміп жатса, кері реакцияныц нэтижесінде оныц орны толтырылып жатады. Осыланша тіке реакция мен кері реакция қатар жүріп жатады. Бір уақытта келіп, тіке реакция мен кері реакцияныц жылдамдықтары тецеледі, яғни әрбір кесімді уақыт ішінде СО мен Н20 неше молекуласы реакцияласса, кері реакцияныц нәтижесінен сонша молекуласы кайтадан түзіледі. Міне, осы уақыттан бастап реакцияласушы төрт заттыц тѳртеуініц де концентрациясы ѳзгермейді. Кайтымды реакцияда, тіке реакция мен кері реакцияныц жылдамдык,тары теңескен күйді, химиялык, тепе-теңдік дейді. Үстіртін қарағанда реакциялар тоқтаған сияқты болып көрінеді. Бұл шынында «сияқты болып көріну» ғана, ѳйткені реакциялар тоқтаған жоқ, бірақ бірініц нәтижесін екіншісі жоққа шығарып отыр. 179
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
- Page 148 and 149: 0 2 ғ2 Ne2 , So с. Vx — — f t
- Page 150 and 151: тартылысып, иондық
- Page 152 and 153: сиякты хлор ионы на
- Page 154 and 155: Кейбір қосылыстард
- Page 156 and 157: молекуладан С12 тұр
- Page 158 and 159: ныстарының диполь
- Page 160 and 161: машылыктары бар. Бі
- Page 162 and 163: молекула ішінде де
- Page 164 and 165: системада вертикал
- Page 166 and 167: түсті. Кейде түссіз
- Page 168 and 169: ды бір дэу молекула
- Page 170 and 171: § 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е
- Page 172 and 173: энергиясын активті
- Page 174 and 175: Реакция журуі ,—,» H
- Page 176 and 177: реакцияларды мысал
- Page 178 and 179: А К + Б = АБ + К Бұл сх
- Page 182 and 183: Химиялык, тепе-теңд
- Page 184 and 185: Ле-Шательенің (1887^ ж
- Page 186 and 187: ғылыми бағасы аса з
- Page 188 and 189: § 6. И З О Б А Р А Л Ы К
- Page 190 and 191: Тұракты қысымда өт
- Page 192 and 193: aHs>iaH6j ідН7 ідН8 fr оны
- Page 194 and 195: Гесс заңының маңыз
- Page 196 and 197: физикалық процесте
- Page 198 and 199: 71-сурет. Сутек пен и
- Page 200 and 201: AS = S2- S , = / In W2- R In Г ,=
- Page 202 and 203: күрделіленген сайы
- Page 204 and 205: Алекінші жағынан, р
- Page 206 and 207: Ал егер, органикалы
- Page 208 and 209: 75-сурет. Хлоридтерд
- Page 210 and 211: Бастапқы реагентте
- Page 212 and 213: оңға карай жүру мүм
- Page 214 and 215: р е а г е н т т е р г е
- Page 216 and 217: о с ы ғ а н о р а й к ө
- Page 218 and 219: к ү р д е л і қ о с ы л
- Page 220 and 221: ж о ғ а р ы д а ғ ы д а
- Page 222 and 223: § 5. Х И М И Я Л Ы Қ Қ О
- Page 224 and 225: 30-кесте Формуласы О
- Page 226 and 227: Орта тұздардың күр
- Page 228 and 229: Мысалы, — 1 О + 1 + 3 + 5
Сонымен бір температураның өзінде біріне-бірі қарама-қарсы<br />
екі реакция жүреді.<br />
Бірдей жағдайда қарама-қарсы екі бағытта жүретін реакцияларды<br />
қайтымды деп атайды. Қайтымды реакция екендігін<br />
көрсету үшін тецдік белгісініц орнына қарама-карсы екі стрелка<br />
кояды:<br />
Ғе30 4 + 4Н2г=£,ЗҒе + 4ҒҺО<br />
Солдан оцға карай жазылған реакцияны тіке, оцнан солға<br />
жазылған реакцияны к е р і реакция деп атауға келіскен.<br />
Қайтымсыз реакциялар ақтығына дейін барады, яғни реакцияласушы<br />
заттыц тым болмаса біреуі біткенше реакцияласады.<br />
Қайтымды реакциялар аяғына. жетпейді, оларды жеткізу үшін<br />
реакцияда түзілген заттарды қайта реакцияласпас үшін, біріненбірін<br />
ажырату керек.<br />
Химиялық реакцияларды қайтымды және қайтымсыз деп<br />
бөлудіц өзі де дэл емес. Химиялық реакцияларды жете тексеріп<br />
зерттегенде, қайтымсыз реакция деп жүрген реакциялардыц<br />
кѳпшілігі кайтымды болып шығып жатыр.<br />
Қайтымды реакцияныц біреуін алып соныц қалай ѳтетіндігін<br />
қарастырайық, мысалы:<br />
. СО + Н2О ^ С р 2 + Н*<br />
Реакцияға керекті СО мен Н20 эквивалентті мѳлшерде алсак<br />
та, олар толығымен реакцияласып бітпейді. Әуелі жап-жақсы<br />
басталғаи реакция біраз уақыт өткен соц токтап қалғаннан<br />
болады. Реакциядағы заттарды анализдесек онда — СО, Н20,<br />
С 0 2 жэне Н2 төртеуі де табылады.<br />
Реакцияныц «токтауы да», тѳрт заттыц бірдей табылуы да,<br />
реакциямыздыц кайтымды болуынан. Шынында да СО мен Н20<br />
араластырғанда олар реакцияласа бастайды, бірақ осыған байланысты<br />
концентрациясы бірте-бірте кеми түседі, демек реакцияныц<br />
жылдамдығы да баяулай береді. Осы уақыт ішінде<br />
тіке реакцияныц нәтижесінде түзілгеи С 0 2 мен Н2, бірте-бірте<br />
жиңалып, концентрациясы көбейген сайын олардыц арасынан<br />
туатын кері реакцияныц жылдамдығы да артады. Tike реакцияда<br />
СО мен Н20 концентрациясы кеміп жатса, кері реакцияныц<br />
нэтижесінде оныц орны толтырылып жатады. Осыланша тіке<br />
реакция мен кері реакция қатар жүріп жатады. Бір уақытта<br />
келіп, тіке реакция мен кері реакцияныц жылдамдықтары тецеледі,<br />
яғни әрбір кесімді уақыт ішінде СО мен Н20 неше молекуласы<br />
реакцияласса, кері реакцияныц нәтижесінен сонша молекуласы<br />
кайтадан түзіледі. Міне, осы уақыттан бастап реакцияласушы<br />
төрт заттыц тѳртеуініц де концентрациясы ѳзгермейді.<br />
Кайтымды реакцияда, тіке реакция мен кері реакцияныц жылдамдык,тары<br />
теңескен күйді, химиялык, тепе-теңдік дейді.<br />
Үстіртін қарағанда реакциялар тоқтаған сияқты болып көрінеді.<br />
Бұл шынында «сияқты болып көріну» ғана, ѳйткені реакциялар<br />
тоқтаған жоқ, бірақ бірініц нәтижесін екіншісі жоққа шығарып<br />
отыр.<br />
179
Change language