You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ша тізбектескен реакциялар қатарласып, каулап лезде тез<br />
ѳтеді.<br />
Химиялык реакцияларда тізбекті реакциялар жиі кездеседі,<br />
атаи ѳткен қопарылыс, жану, атом электростанциясыныц<br />
реакторындағы ядролық реакциялар, уран атом бомбасындағы<br />
реакциялар, полимерлер жасаудағы иолимерлену реакциялары<br />
барлығы осыған жатады.<br />
Тізбекті реакцияларды ашка^ Н. А. Шилов (1905 ж.)<br />
бұл реакциялардыц теориясын жэне оларды іске асыруды ашқан<br />
(1929 ж.) Нобель сыйлығыныц лауреаты акад. Н. Н. Се ме но в.<br />
Фотохимиялык реакциялар. Химиялык реакция<br />
басталу үшін реакцияласатын молекулалар активтену керек<br />
екендігі ѳткенде айтылды. Молекулаларды активтеуге жылу энергиясы<br />
ғана емес, жарык энергиясын да пайдаланады. Жарык<br />
энергиясы жеке-жеке квант (Е) турінде тарайды Е = /гѵ.<br />
Бір кванттағы энергия қоры толқыныныц тербеліс жиілігіне<br />
(ѵ) байланысты, бірак калай болғанда да реакцияласушы<br />
молекуланы активтендіру үшін кванттыц мөлшері молекуланы<br />
активтендіру энергиясынан басым болуы кажет. Мысалға,<br />
хлорсутек түзілу реакциясы жарыкта жақсы жүреді, өйткені:<br />
С1г + /гѵ = 2С1. Бүл хлор атомдарыныц әрқайсысы сутек молекуласымен<br />
реакцияласады:<br />
С1 + Н 2 = НС1 = Н<br />
Н + С1г = НС1+С1...<br />
Осылайша тізбекті реакция басталып кетеді. Әрине босап<br />
шыккан Н пен С1 қосылып кейбір тізбек токтап қалуы да мүмкін.<br />
Фотохимиялык реакциялар экзотермиялық реакция "болса, жарык<br />
квантыныц алғашкы эсерінен басталып, одан әрі ѳз жылуыныц<br />
есебінен жүре береді (мысалы, HCl түзілуі); эндотермиялык<br />
болса, жарық түсіру тоқтасымен реакцияда тоқтайды (мысалы,<br />
фотографияда AgBr ыдырауы).<br />
Фотохимиялык реакциялардыц мацыздысы жаратылыста күи<br />
сэулесіиіц энергиясын пайдаланатын кейбір процестер; мысалы,<br />
ѳсімдіктерде болатын фотосинтез. Ѳсімдіктердіц жасыл жапыра,-<br />
ғындағы хлорофилл күн сәулесі спектрініц қызыл шетіндегі<br />
электромагнит толқындарын сіціріп алып, көмір қышкыл газы<br />
мен судан органикалық заттар синтездейді, ал оттек бос күйінде<br />
бөлініп шығады:<br />
6 СО2 + 6 Н 2О -V С6Ні20 6 + 602 + 2,820 кДж.<br />
Радиациялық реакциялар. Үлкен энергиялы сәулелердіц<br />
(рентген сәулесі, альфа, гамма сәулесі, нейтрон т. б.)<br />
эсерінен туатын реакцияларды р адиациялық реакциялар<br />
дейді. Бүларды зерттейтін радиациялык химия — химияныц жаца<br />
бөлімі, аз зерттелген саласы. Мұнда болатын процестердіц<br />
фотохимиялыктан айырмашылығы — бұл сэулелер атомныц ішкі<br />
қабаттарына эсер етіп, олардағы электрондарды қоздырып немесе<br />
бөліп шығарады: осыдан барып молекула ішіндегі атомдардыц<br />
177
Change language