2 не

қышқылы катынасса 107,1 кДж/моль, фермент катынасса
10 кДж/моль болады.
Катализаторлар катты, сұйык жэне газ күйінде де болады.
Қатты катализаторлардың катализаторлык активтігінен айырылып
калуы оп-оңай өйткені кейбір заттар өте аз мөлшерде болса
да араласып кетсе, катализатор уланып калады, мұндай заттарды
катализатордыц уы- деп атайды. Мысалы: HNC,
H2S және As, Se, Те қосыльістары платина катализаторының
уы. Катализаторлардын, уымен катар катализаторлардың активаторлары
да белгілі, бұл өз бетінше катализаторлық активтігі
жок, бірак аз мөлшерде катализаторға араластырса, оның активтігін
кѳтеретін заттар; мұндай заттардын, промотр деп
атайды. Реакция жылдамдығын тездететін катализатордан
басқа реакцияны баяулататын қасиеті бар заттар да бар, оларды
ингибитор деп атайды.
Катализатор әсерінен жылдамдығы өзгеретін процестерді
ккаталитикалық процесс немесе катализ den атайды.
Енді катализдағы катализаторлардыц әсерініц механизмін
түсіндіру үшін әуелі катализбен байланысты кейбір жалпы
мәселелерге токтап өтеміз.
Белгілі көлем ішіндегі жеке заттыц, немесе бірнеше заттыц
коспасын, химияда жүйе деп атайды. Жүйе гомогенді яки
біртекті (мысалы, газдар коспасы, тұздыц ерітіндісі, су т.б.)
жэне гетерогенді болады. Гетерогенді жүйе екі не бірнеше
белімнен тұрады, ол белімдердіц физикалық не химиялык қасиетінде
айырмашылыгы болады және беттері »ғана жанасады, бірімен
бірі араласпайды (мысалы, мұз бен еу, бензол жэне су сиякты
араласпайтын сұйыктар).
Гетерогенді жүйеніц баска бѳлімдерімен араласпай тұрған
біртекті бѳлімі фаза деп аталады. Демек, гомогенді жүйе —
бір фазалы, гетерогенді жүйе екі не кѳп фазалы болады.
де^-ғ-а. л-і>х.-^іГдЧ__-жті£ ^ет^р-в+еЧт-д" f боя а дЬт
Гомогенді катализде катализатор да, реакцияласушы заттар да
бір фазада болады (мысалы, бертолле тұзынан оттек алғанда
колданатын катализатор МпОг катты зат, КСЮз те катты зат),
Гетерогенді катализде катализатор мен реакцияласушы заттар
әртүрлі фазаға жатады (мысалы, күкірт кышкылын контакт
әдісімен алғанда колданылатын катализатор Pt катты фазада,
реакцияласушы заттар SO2 мен О2 газ фазасында болады).
Гомогенді катализдегі катализатордыц эсері аралык косылыстар
т ү з і л у і аркылы түсіндіріледі. Айталык А + Б =
= АБ реакциясы ѳте баяу жүреді; оған катализатор К катынастырсак,
реакция- тездейді, өйткені ол арада реакцияласкыш
аралык косылыс АК түзіледі:
А + К = АК ■
Түзілген аралык косылыс АК, Б затымен реакцияласып
бізге керекті АБ косылысын түзеді; катализатор К бос таза
күйде бѳлініп шығады;
175