Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
энергиясын активті энергия шамасына Е жеткізу қажет. Сол<br />
үшін реакция жүріп жатцан ортаныц температурасын Ті ден<br />
Т2 дейін- жоғарылатып қыздырса, барлық бѳлшектердіц жалпы<br />
кинетикалық энергиясы артып, таралу қисығы оңға карай ығысады,<br />
активті бѳлшектердіц үлесі де молаяды (65-сурет). Жылдамдыктың<br />
температуралық коэффициентініц мәні де, әрекеттесудіц<br />
тездеуі де осы жоғары энергиясы Е бар молекулалардыц<br />
үлесіне тәуелді.<br />
Реакцияласушы заттардыц бір моліндегі молекулалардыц<br />
барлығы активті молекулаға айналдыру үшін жұмсалатын энергияныц<br />
мөлшерін активтендіру энергиясы деп атайды.<br />
Эр реакцияныц активтендіру энергиясы эр түрлі, оныц шамасы<br />
эрекеттесуші заттардыц табиғатына тэуелді. Кейбір заттардыц<br />
әрекеттесуіне аз ғана энергия қажет болса, басқаларына тым<br />
кѳп энергия жұмсауға тура келеді. Алғашқы жағдайдағы әрекеттесуші<br />
заттардыц соқтығысуыныц көбісі-ақ реакция жүруіне<br />
әкелсе, соцғыда олардыц азғантайы ғана реакция тудыра алады.<br />
Реакцияға түсетін заттардыц бір молін ақтивтендіруге қажетті<br />
энергия (активтендіру энергиясы) 40 кДж-дан аз болса, мүндай<br />
реакциялар калыпты температурада өте тез өтеді, ал оныц мөлшері<br />
120 кДж-дан артып кетсе, процесс тым баяу жүреді. Біріншісіне<br />
ерітіндіде иондардыц арасында жүретін реакцияларды, екіншісіне<br />
азот пен сутеқтіц кәдімгі жағдайға әрекеттесуін мысалға алуға<br />
болады. Эр аттас иондар ерітіндіде іс жүзінде бірден әрекеттесіп<br />
кетеді. Ал аммиак түзілуінін баяулығы соншама бүл реакцияныц<br />
жылдамдығын іс жүзінде байқау мүмкін емес. Активтендіру<br />
энергиясы 40-f-120 кДж/моль арасында болатын реакциялардыц<br />
жылдамдығын лабораторияда эксперимент нәтижесінде анықтап<br />
алуға болады.. Мысалы, сондай процестердіц катарына натрий<br />
тиосульфатыныц күкірт қышқылымен эрекеттесіп ыдырауы жатады.<br />
Na 2S20 3 + H2S 0 4 = N aS0 4 + S0 2 t + Sl + H20<br />
Ерітіндініц бүкіл өнебойында түзілетін күкірттіц тұнбасыныц әсерінен<br />
жүйеніц түсі барған сайын коюлана түскенін байқаймыз.<br />
Ауыспалы күй теориясы. Әрекеттесетін молекулалардыц бойындағы<br />
энергия оны активті күйге жеткізетіндей болса реакция<br />
жүре бастайды дедік. Бірак активтендіру энергиясына ие болған<br />
бөлшектердіц бәрі бірдей әрекеттесе бере ме Бұл сұраққа жауап<br />
беру үшін барлық молекулалардыц ішіндегі активтісініц санын<br />
біліп, оныц реакция жылдамдығымен байланысын табу кажет.<br />
Реакция жылдамдығы мен температураны байланыстыратын<br />
Вант-Гофф ережесі аса дэл емес. ІІіынында реакция жылдамдығы<br />
температураға экспоненциалды тэуелділікте болады. Осыған<br />
сай швед ғалымы Аррениус активтендіру энергиясы мен жылдамдық<br />
константасыныц байланысын кѳрсететін тендеу ұсынды:<br />
—^акт ғ<br />
k = А • е RT<br />
— F^акт<br />
Аррениус тецдеуіндегі е RT кѳбейткіш реакцияға қатыса<br />
170
Change language