You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
§ 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е А К Ц И Я Л А Р Д Ы Ц Ж Ы Л Д А М Д Ы Ғ Ы<br />
Химиялык реакциялардың жылдамдықтары әр түрлі болады.<br />
Кейбіреулері өте тез өтеді (мысалы, копарылыс), баска біреулері<br />
сондай баяу, олардың нәтижесін байқау үшін айлар, жылдар,<br />
тіпті, ғасырлар да керек болады (мысалы, геохимиялық реакциялар).<br />
Химиялык реакциялардыц жылдамдығы, баска да процестердің<br />
жылдамдығы сияқты, уакытпен ѳлшенеді.<br />
Химиялык реакция кезінде реакцияласушы заттардыц мѳлшері,<br />
демек, концентрациясы ѳзгереді. Сондыктан химиялык<br />
реакцияныц жылдамдығын кесімді у а к ы т ішінде<br />
(секунд, сағат, жыл) реакцияласушы заттардыц концентрациясыныц<br />
ѳргеруімен ѳлшейді.<br />
Концентрация дейтініміз көлем бірлігіндегі заттыц мѳлшері,<br />
кѳбінесе Ілитрдегі моль саны. Мысалы, реакция басталмас<br />
бұрын заттыц концентрациясы Со (3 моль), реакция басталғанына<br />
/(5) минут ѳткеннен кейін ѳлшегенімізде Сt (2 моль)<br />
болған болсын, сонда реакцияныц жылдамдығы:<br />
ѵ = Со—Cf_ _ 3 —2_ __ q 2 моль/мин.<br />
t 5<br />
Химиялык реакцияньщ жылдамдығына, реакцияласушы заттардыц<br />
табиги касиетінен баска, реакцияға туғызған<br />
жағдай да эсер етеді. Реакцияныц жағдайыныц бастылары:<br />
температура, реакцияласушы заттардыц концентрациясы жэне<br />
катализатор катысуы.<br />
Осы жағдайлардыц әсеріне тэуелді химиялык реакциялардыц<br />
жылдамдығын зерттеуді — химиялык, кинетика дейді.<br />
Реакциялардыц кинетикасын зерттеудіц теориялык, жэне<br />
практикалык мацызы зор. Теориялык мэні — заттыц кұрылысы<br />
мен химиялык байланысы энергетикалык сипаттамаларыныц сол<br />
заттыц реакцияласу қабілетіне тигізетін әсері ашылады, соньь<br />
мен бірге химиялык әрекеттесулердіц механизмі мүкият зерттеліп<br />
оган жогарыда аталған жағдайлардыц әсері аныкталады. Практикалык<br />
мәні — адам кажеті үшін іске асырылатын химиялык<br />
реакциялардыц жылдамдығы мецгеріліп отырады.<br />
§ 2. Р Е А К Ц И Я Н Ы Ц Ж Ы Л Д А М Д Ы ҒЫ НА Т Е М П Е Р А Т У Р А Н Ы Ц ӘСЕРІ.<br />
А Қ Т И В Т Е Н Д ІР У Э Н Е РГИ Я С Ы<br />
Заттар әрекеттесу үшін олардыц бѳлшектері өзара кездесіп<br />
соктығысуы кажет. Соктығысу нәтижесінде бѳлшектердіц электрон<br />
бұлттарыныц тығыздыктары өзгеріп, жаца химиялык байла.-<br />
ныстар түзіледі. Тәжірибе жүзінде температура әрбір 10° С-қа<br />
артканда реакция жылдамдығы 2 —4 есе өсетіндігі анықталған.<br />
Бүл ереже оны ашкан автордыц есімімен В а н т-Г о ф ф ережес<br />
і деп аталады.<br />
Вант-Гофф ережесініц математикалық тецдеуін жылдамдык<br />
константаларыныц не жылдамдыктардыц арақатынасы аркылы<br />
ернектесек:<br />
168
Change language