2 не
2 не 2 не
системада вертикаль қатарларда орналаскан кұрылымы ұқсас элементтер). Мысалы: Ғ -- > С Г - ^ В г - - » І - б) теріс зарядтары кѳбейген сайын (периодтық системада горизонталь катардағы құрылымы бірдей элементтер). Мысалы: ғ - ^ о ci--»-s2- Бұл екі жағдайды қорыта келіп, анионный радиусы үлкейген сайын оныц деформацияланғыштығы күшейеді деуге болады. 2. Заряды бірдей, радиусы жақын жағдайда, инертті газ типті иондардан гөрі 18 электронды (және 18 болып кұрылып бітпеген) иондар оңай деформацияланады. Қүрделі аниондардыц көпшілігінде зарядтары үлкен болмағандықтан деформациялануы нашар болады, олардыц .оцайырак деформацияланатындары OH- , CN- , С 032 -. Жалпы аниондарды салыстырсақ, олардыц деформацияланғыштығы мына катарда ѳседі: C1 0 4 - ^ F - ^ N 0 3- -^H 20 -^ 0 H - ^ C N - '-^Cl- -^ B r--^ I- ; S 0 4 2- -^H 20 -vC 0 3 2- ^ 0 2- -^ S2 - . ^ Салыстыру үшін 1 және 2 валентті аниондардыц қатарына судыц молекуласы жазылады. Химиялык косылыстардыц кейбір қасиеттерін поляризация цұбылысы аркылы түсіндіру. Химиялык косылыстардыц қасиеттерін екі тұрғыдан түсіндіруге болады. Бір түрі нейтрал атомдарды негізге алып, сонан қосылу нәтижесінде оларда болатын езгерістерді карауға болады, екінші түрі, жеке иондарды негізге алып, олардыц қосылуын, поляризациясын тексёру аркылы химиялык косылыстыц шын мәнін түсіндіруге болады. Шынында да поляризация кұбылысы аркылы химиялык косылыстардыц негізгі қасиеттерініц (балкуы, еруі, диссоциациялануы, ыдырауы, тотығуы, тотыксыздануы, кышкылдылыгы, негізділігі, гидролизі, түсі т. б.) барлығын түсіндіруге болады. Мұны химияныц баска салаларында толык карайды. Гіоляризацияныц каншалыкты мацызды кұбылыс екендігін кѳрсету үшін химиялык косылыстардыц кейбір қасиеттеріне- тоқтап, оларды иондардын поляризациясы тұрғысынан түсіндірмекпіз. Қатты заттардыц балку температурасыныц жоғары не тѳмен болуы кристалдыц ішіндегі иондардыц бірінебірініц тартылу күшіне тәуелді болады. Кристалдык кұрылымы бірдей заттарды салыстырғанда құрамындағы иондардыц заряд саны кѳп жэне радиусы кішкене косылыстардыц балку температурасы жоғары болатындыгын кѳреміз. Мысалы, кристалдык құрылымы бірдей, катиондарыныц радиустары тенге жакын, эрі кұрылысы үксас LiF (t 6 842°) мен MgÖ (tfi 2800°) алсак, MgO
иондары зарядынын, екі есе артық болуы байланысын күшейтіп, онын, балку температурасын 2 0 0 0 градуска жуык кѳтереді екен. Заттың балқуына иондардын, поляризациясының әжептәуір ыкпалы болады: Мысалы кристалдык күрылымы, катиондарының заряды бірдей жэне радиусы ѳте жакын NaCl (t 6 800°) мен AgCl (t 455°) алсак, ол ыкпал балку температурасын тѳмендету жағына’қарай екенін көреміз. Оның себебі күміс катионы 18 электронды, поляризациялағыштығы күшті катион болғандықтан, AgCl молекулалары едәуір деформацияланған, демек, оның балкуы да оңайырак болады. Сонымен, химиялык косылыстардың барлық сипаттамалары бірдей болған жағдайда, поляризациялағыш күші басым катионды косылыстар оңайырақ балкиды. Термиялык диссоциациялану. Кей заттар кыздырғанда опырылып, кұраған элементтеріне ажырайды. Өйткені затты кыздырғанда оның ішінде соншалыкты күшті бір жакты деформациялар болады, сондыктан кейбір электрондар анионнан катионға көшіп конады. Мысалы, алтынның галогенді тұздарын кыздырғанда диссоциациялануы АиГз ±=* АиГ+ Гг. Элементтік анион неғұрлым деформацияланғыш болса, оның электроныныц катионға көшуі соғұрлым жеціл болады. Сондыктан кандай да бір катионның галоген тұздарының термиялык тұрақтылығы катарында нашарлайды. Екінші жағынан, катионның поляризациялағыштығы күшті болған санын термиялык диссоциациялану оцай болу керек. Мысалы, Ү (г = 0,10.6 нм) жэне Zr4+(г = 0,087 нм) тұздарына карағанда Ti (г = 0,105 нм) жэне РЬ(г = 0,084 нм) тұздары кыздырганда оцай ыдырайды. Химиялык косылыстардыц балкуы жэне термиялык диссоциациялануын карастырғаннан байкалатын бір жағдай, затты поляризациялауды күшейту мен затты кыздырудыц эсері біріне-бірі ѳте үқсас, екеуінде де анионңыц электрон кауызы қозып, бекемділігі кеміп, деформацияланғыш болады. Химиялык косылыстардыц түсі — спектр сәулелерін өткізуге не өткізбеуге байланысты. Спектр сәулелерініц көрінетін бөлімін өз бойынан өткізетін болса, ондай зат мөлдір болады; егер сәуле толык шағылып кейін кайтарылатын болса, онда зат ақ не жылтыр болтаны; егер толык сіціріліп алынатын болса, онда кара болады; егер толык сіцірсе түсті болады, түсі спектрдіц сіцбеген сәулелеріне карай әр түрлі болады. Сәулелердіц сіцуі, атомныц электрон кауыздарыныц сыртқысын коздырумен байланысты, демек, ондағы электрондардын ядродан алысырак квант қабаттарына кѳшумен байланысты. Эрине ол электрон кауызыныц бекемдігі кем болып, демек деформацияланғыш болса, электрон кѳшу оцай болады. Заттыц түсті болуы мен оныц иондарынын электрон кауызыныц бекем еместігініц, деформацияланғыштыгыныц арасында үлкен жақындык бар. Заттыц түсті болуы кейде оны түзуші ионныц ѳзі түсті болуына байланысты, мысалы Рг3+ ионыныц тұздарыныц барлыгы жасыл 6- 163
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
- Page 148 and 149: 0 2 ғ2 Ne2 , So с. Vx — — f t
- Page 150 and 151: тартылысып, иондық
- Page 152 and 153: сиякты хлор ионы на
- Page 154 and 155: Кейбір қосылыстард
- Page 156 and 157: молекуладан С12 тұр
- Page 158 and 159: ныстарының диполь
- Page 160 and 161: машылыктары бар. Бі
- Page 162 and 163: молекула ішінде де
- Page 166 and 167: түсті. Кейде түссіз
- Page 168 and 169: ды бір дэу молекула
- Page 170 and 171: § 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е
- Page 172 and 173: энергиясын активті
- Page 174 and 175: Реакция журуі ,—,» H
- Page 176 and 177: реакцияларды мысал
- Page 178 and 179: А К + Б = АБ + К Бұл сх
- Page 180 and 181: арасындағы байланы
- Page 182 and 183: Химиялык, тепе-теңд
- Page 184 and 185: Ле-Шательенің (1887^ ж
- Page 186 and 187: ғылыми бағасы аса з
- Page 188 and 189: § 6. И З О Б А Р А Л Ы К
- Page 190 and 191: Тұракты қысымда өт
- Page 192 and 193: aHs>iaH6j ідН7 ідН8 fr оны
- Page 194 and 195: Гесс заңының маңыз
- Page 196 and 197: физикалық процесте
- Page 198 and 199: 71-сурет. Сутек пен и
- Page 200 and 201: AS = S2- S , = / In W2- R In Г ,=
- Page 202 and 203: күрделіленген сайы
- Page 204 and 205: Алекінші жағынан, р
- Page 206 and 207: Ал егер, органикалы
- Page 208 and 209: 75-сурет. Хлоридтерд
- Page 210 and 211: Бастапқы реагентте
- Page 212 and 213: оңға карай жүру мүм
иондары зарядынын, екі есе артық болуы байланысын күшейтіп,<br />
онын, балку температурасын 2 0 0 0 градуска жуык кѳтереді<br />
екен.<br />
Заттың балқуына иондардын, поляризациясының әжептәуір<br />
ыкпалы болады: Мысалы кристалдык күрылымы, катиондарының<br />
заряды бірдей жэне радиусы ѳте жакын NaCl (t 6 800°) мен<br />
AgCl (t 455°) алсак, ол ыкпал балку температурасын тѳмендету<br />
жағына’қарай екенін көреміз. Оның себебі күміс катионы 18<br />
электронды, поляризациялағыштығы күшті катион болғандықтан,<br />
AgCl молекулалары едәуір деформацияланған, демек, оның балкуы<br />
да оңайырак болады. Сонымен, химиялык косылыстардың<br />
барлық сипаттамалары бірдей болған жағдайда, поляризациялағыш<br />
күші басым катионды косылыстар оңайырақ балкиды.<br />
Термиялык диссоциациялану. Кей заттар кыздырғанда<br />
опырылып, кұраған элементтеріне ажырайды. Өйткені<br />
затты кыздырғанда оның ішінде соншалыкты күшті бір жакты<br />
деформациялар болады, сондыктан кейбір электрондар анионнан<br />
катионға көшіп конады. Мысалы, алтынның галогенді тұздарын<br />
кыздырғанда диссоциациялануы АиГз ±=* АиГ+ Гг.<br />
Элементтік анион неғұрлым деформацияланғыш болса, оның<br />
электроныныц катионға көшуі соғұрлым жеціл болады. Сондыктан<br />
кандай да бір катионның галоген тұздарының термиялык<br />
тұрақтылығы катарында нашарлайды. Екінші жағынан,<br />
катионның поляризациялағыштығы күшті болған санын термиялык<br />
диссоциациялану оцай болу керек. Мысалы, Ү (г = 0,10.6 нм)<br />
жэне Zr4+(г = 0,087 нм) тұздарына карағанда Ti (г = 0,105 нм)<br />
жэне РЬ(г = 0,084 нм) тұздары кыздырганда оцай ыдырайды.<br />
Химиялык косылыстардыц балкуы жэне термиялык диссоциациялануын<br />
карастырғаннан байкалатын бір жағдай, затты поляризациялауды<br />
күшейту мен затты кыздырудыц эсері біріне-бірі<br />
ѳте үқсас, екеуінде де анионңыц электрон кауызы қозып, бекемділігі<br />
кеміп, деформацияланғыш болады.<br />
Химиялык косылыстардыц түсі — спектр сәулелерін<br />
өткізуге не өткізбеуге байланысты. Спектр сәулелерініц<br />
көрінетін бөлімін өз бойынан өткізетін болса, ондай зат мөлдір<br />
болады; егер сәуле толык шағылып кейін кайтарылатын болса,<br />
онда зат ақ не жылтыр болтаны; егер толык сіціріліп алынатын<br />
болса, онда кара болады; егер толык сіцірсе түсті болады,<br />
түсі спектрдіц сіцбеген сәулелеріне карай әр түрлі болады.<br />
Сәулелердіц сіцуі, атомныц электрон кауыздарыныц сыртқысын<br />
коздырумен байланысты, демек, ондағы электрондардын<br />
ядродан алысырак квант қабаттарына кѳшумен байланысты.<br />
Эрине ол электрон кауызыныц бекемдігі кем болып, демек деформацияланғыш<br />
болса, электрон кѳшу оцай болады.<br />
Заттыц түсті болуы мен оныц иондарынын электрон кауызыныц<br />
бекем еместігініц, деформацияланғыштыгыныц арасында<br />
үлкен жақындык бар.<br />
Заттыц түсті болуы кейде оны түзуші ионныц ѳзі түсті болуына<br />
байланысты, мысалы Рг3+ ионыныц тұздарыныц барлыгы жасыл<br />
6- 163
Change language