2 не
2 не 2 не
молекуладан С12 тұратын газ. Енді газ күйіндегі хлорды суытатын болсақ, ол —34,0°С-та сұйык, ал — 101,4°С-та қатты күйге айналады. Қатты хлордың 1 грамм молекуласы (71 грамы) 35,5 мл кѳлем алады, ягни 6 ,0 2 -Ю23 молекуладан тұратын катты куйдегі хлор не бары 35,5 мл кѳлем алады. Осынша кѳп молекулалар жан-жакка бытырап кетпей, ѳзара бірігіп азғантай гана көлем алып тұр. Бұл катты хлордағы молекулалардың өзара тартылысып, байланысып тұрганын көрсетеді. Сонымен молекулалар да өзара байланысады екен. Молекулаларды байланыстыратын күштер, осы күштер туралы ұғымды ғылымға бірінші рет енгізген Голландия ғалымы Ван-дер-Ваальс есімімен Ван-дер-Ваальс күштері деп аталады. Ван-дер-Ваальс куштеріне. сәикес келетін энергия химиялык, байлЗныстың энергиясынан жуық мөлшермен ондаған есе аз. Мұны мынадан байкауға болады. Хлор молекуласындағы С12 хлор атомдары бірімен-бірі коваленттік байланыспен байланыскан, бұл байланыстың энергиясы 238,48 кДж/моль. Қатты хлорда хлор молекулалары Ван-дер-Ваальс күштерімен байланыскан, онын, энергиясы 12,5 кДж/моль. Сонымен, Ван-дер- Ваальс күштері — валенттік күштерге карағанда әлдекайда әлсіз күштер екенін көреміз. Ван-дер-Ваальс күштерінін, табигаты кандай Не себептен молекулалар біріне-бірі тартылысады. Бұл сұрактарга жауап беру үшін алдымен молекулалардың электрлік касиеттерімен танысамыз. Молекуланын, диполь моменті. Электрон тығыздығының тараулына сай молекулалар: полюссіз және полюсті болып екіге бөлінеді. Полюссіз молекулалардың мысалы ретінде бірдей атомдардан тұратын Н2, Ғ2, С12, Вг2, N2, 0 2 және т. б. молекулаларды атауға болады. Аталған молекулалардагы электрон тыгыздыгы екі атомнын, екеуіне де біркелкі таралған. Ал енді сутек фториді HF молекуласын алатын болсак, ондагы электрон тыгыздыгының таралуы біркелкі емес. Байланыстырушы электрон бүлты фтор атомына карай ыгыскан. Сол себептен фтор атомында артык теріс, ал сутек атомында артык он, заряд пайда болады. Сутек фториді сиякты бір бѳлігінде артык он, ал екінші бѳлігінде артык теріс заряд жинакталган молекулалар полюсті молекулалар деп аталады. Полюсті молекулаларды танбалары карама-карсы, бірак шамалары бірдей, бірінен-бірі белгілі кашықтыкта орналаскан зарядтардан ( + 6 жэне —б) кұралған диполь деп карастыруга болады (56-сурет). Зарядтардын, аракашыктыгы диполь үзындығы деп аталады. Молекуланын, полюстігі онын, диполь моментімен сипатталады. Молекуланын, диполь моменті ц диполь узындыгы / мен заряд шамасы б-ның кѳбейтіндісіне тен, Диполь узындыгы шамамен 1 0 ' 8 см, ал электронный заряды 4,8-10" 10 эл. ст. бірлікке тең, демек, диполь моментінін, шамасы
10“ ' 8 маңында болады. Бұл шама бір дебай деп аталып, Д эріпі арқылы белгіленеді. Полюссіз молекулалардыц диполь моменті нөлге тең, ал полюсті молекулалардікі нөлден үлкен. 27-кестеде кейбір молекулалардың диполь моменттері келтірілген. 27-кесте Молекулалар Диполь моменті (Дебай) н 2 0 Н1 0,4 НСІ 1,04 С 02 0 н 2о 1.84 Екі атомды молекулалардын, диполь моменті ондағы байланыстың диполь моментімен аныкталады. Мысалы, екі атомды сутек молекуласындағы байланыс полюссіз, осыған орай молекула да полюссіз, онын, диполь моменті нөлге тең. Ал сутек хлоридінде байланыс полюсті байланыс, онын, диполь моменті І,04Д, осыған орай НС1 да полюсті молекула жэне онын, диполь моменті байланыстыц диполь моментіне тец. Көп атомнан тұратын молекулалардыц диполь моменті молекуладағы жеке байланыстардыц диполь моменттерініц геометриялык, косындысына тец. Бірнеше мысалдар келтірейік. Үш атомнан тұратын С 0 2 молекуласындағы жеке С — О байланыстарыныц диполь моменттері 2,7 JX, бірақ осыған карамастан молекуланын диполь моменті, нөлге тец, сондыктан молекула полюссіз. Мұныц себебін 57-суреттен оцай түсінуге болады. Диполь моменті — векторлык шама, ол оц полюс - тен теріс полюске карай бағытталған. Біздіц мысалымызда С — О байланыстарыныц диполь моменттері кѳміртек-тен оттекке карай бағытталған. С0 2 молекуласы сызыктық молекула, ондағы С — О байланыстарыныц диполь моменттері шама жағынан бірінебірі тец, бірак, карама-карсы бағытталған. Қарама-карсы бағытталған дипольдар бірін-бірі жойып, молекуланыц диполь моменті нөлге тец болады, осыныц салдарынан молекула полюссіз. Енді үш атомнан тұратын, бірак кұрылысы бұрышты болып келетін су молекуласын қарастырайық. Су молекуласындағы Н — О байлао = с = о Ш — О — т о с 0 JU-ЖЛ^О а) 56-сурет. Полюссіз (а) және полюсті (б) молекулалар 57-сурет. СОг және диполь НгО молекулаларынын моменттері
- Page 106 and 107: 17-к.есте К ей б ір э
- Page 108 and 109: н е 1 - д е н 7 - г е д е
- Page 110 and 111: П е р и о д т ы қ с и с
- Page 112 and 113: XIX ғасырдың аяғында
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
- Page 148 and 149: 0 2 ғ2 Ne2 , So с. Vx — — f t
- Page 150 and 151: тартылысып, иондық
- Page 152 and 153: сиякты хлор ионы на
- Page 154 and 155: Кейбір қосылыстард
- Page 158 and 159: ныстарының диполь
- Page 160 and 161: машылыктары бар. Бі
- Page 162 and 163: молекула ішінде де
- Page 164 and 165: системада вертикал
- Page 166 and 167: түсті. Кейде түссіз
- Page 168 and 169: ды бір дэу молекула
- Page 170 and 171: § 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е
- Page 172 and 173: энергиясын активті
- Page 174 and 175: Реакция журуі ,—,» H
- Page 176 and 177: реакцияларды мысал
- Page 178 and 179: А К + Б = АБ + К Бұл сх
- Page 180 and 181: арасындағы байланы
- Page 182 and 183: Химиялык, тепе-теңд
- Page 184 and 185: Ле-Шательенің (1887^ ж
- Page 186 and 187: ғылыми бағасы аса з
- Page 188 and 189: § 6. И З О Б А Р А Л Ы К
- Page 190 and 191: Тұракты қысымда өт
- Page 192 and 193: aHs>iaH6j ідН7 ідН8 fr оны
- Page 194 and 195: Гесс заңының маңыз
- Page 196 and 197: физикалық процесте
- Page 198 and 199: 71-сурет. Сутек пен и
- Page 200 and 201: AS = S2- S , = / In W2- R In Г ,=
- Page 202 and 203: күрделіленген сайы
- Page 204 and 205: Алекінші жағынан, р
10“ ' 8 маңында болады. Бұл шама бір дебай деп аталып, Д эріпі<br />
арқылы белгіленеді. Полюссіз молекулалардыц диполь моменті<br />
нөлге тең, ал полюсті молекулалардікі нөлден үлкен. 27-кестеде<br />
кейбір молекулалардың диполь моменттері келтірілген.<br />
27-кесте<br />
Молекулалар<br />
Диполь моменті<br />
(Дебай)<br />
н 2 0<br />
Н1 0,4<br />
НСІ 1,04<br />
С 02 0<br />
н 2о 1.84<br />
Екі атомды молекулалардын, диполь моменті ондағы байланыстың<br />
диполь моментімен аныкталады. Мысалы, екі атомды<br />
сутек молекуласындағы байланыс полюссіз, осыған орай молекула<br />
да полюссіз, онын, диполь моменті нөлге тең. Ал сутек хлоридінде<br />
байланыс полюсті байланыс, онын, диполь моменті І,04Д,<br />
осыған орай НС1 да полюсті молекула жэне онын, диполь моменті<br />
байланыстыц диполь моментіне тец. Көп атомнан тұратын молекулалардыц<br />
диполь моменті молекуладағы жеке байланыстардыц<br />
диполь моменттерініц геометриялык, косындысына тец. Бірнеше<br />
мысалдар келтірейік. Үш атомнан тұратын С 0 2 молекуласындағы<br />
жеке С — О байланыстарыныц диполь моменттері 2,7 JX, бірақ<br />
осыған карамастан молекуланын диполь моменті, нөлге тец,<br />
сондыктан молекула полюссіз. Мұныц себебін 57-суреттен оцай<br />
түсінуге болады. Диполь моменті — векторлык шама, ол оц полюс -<br />
тен теріс полюске карай бағытталған. Біздіц мысалымызда С — О<br />
байланыстарыныц диполь моменттері кѳміртек-тен оттекке карай<br />
бағытталған. С0 2 молекуласы сызыктық молекула, ондағы С — О<br />
байланыстарыныц диполь моменттері шама жағынан бірінебірі<br />
тец, бірак, карама-карсы бағытталған. Қарама-карсы бағытталған<br />
дипольдар бірін-бірі жойып, молекуланыц диполь моменті<br />
нөлге тец болады, осыныц салдарынан молекула полюссіз. Енді<br />
үш атомнан тұратын, бірак кұрылысы бұрышты болып келетін су<br />
молекуласын қарастырайық. Су молекуласындағы Н — О байлао<br />
= с = о<br />
Ш — О — т<br />
о с 0<br />
JU-ЖЛ^О<br />
а)<br />
56-сурет. Полюссіз (а) және<br />
полюсті (б) молекулалар<br />
57-сурет. СОг және<br />
диполь<br />
НгО молекулаларынын<br />
моменттері
Change language