2 не
2 не 2 не
Кейбір қосылыстардағы байланыстың иондық дәрежесі жэне электртерістіктер айырымы 26-кесте Косылыс Элсктртерістіктер айырымы, -Э g Байланыстын. иондык дәрежесі C s F з,з 9 3 % N a F 3,1 9 0 % LiF 3,0 8 9 % C sC l 2,3 8 8 % N aC l 2,1 8 4 % LiCI 2,0 8 2 % 26-кестедегі мәліметтен байланыстыц еш уакытта таза иондық болмайтындығын көреміз. Бірақ сілтілік металдардың фторидтері мен хлоридтеріндегі байланыстыц иондык дәрежесі өте үлкен, сондыктан іс жүзінде бұл косылыстарды таза иондык косылыстар деп қарастыруға болады. § 12. ВАЛЕНТТ1К- ЭЛЕМЕНТТЕРДЩ ТОТЫҒУ ДӘРЕЖЕСІ Валенттік — атомныц химиялық байланыс түзуге кабілеттілігі. Бір элементтіц өзі жағдайға қарай коваленттік не болмаса иондык косылыстар түзеді. Элементтіц ковалентті косылыстардағы көрсететін валенттігі коваленттік деп аталады. Коваленттіктіц сан мәні атомныц түзіп отырған ковалентті байланыстарыныц санымен аныкталады. Мысалы, азот молекуласында N 2 (N =N ) әрбір азот үш ковалентті байланыс түзіп түр, демек, азоттыц коваленттігі үшке тец. Жалпы элем,енттің коваленттілігі оныц байланыс түзуге жұмсап отырған в^ленттік орбитальдарыныц санына тец. Элементтіц ионды косылыстардағы валенттігі электрваленттік деп аталады. Э л е к т р в а л е н т т і к т і ң с а н мәні косылыстағы элемент ионыныц заряд ымен аныкталады. Мысалы, натрий хлориді Na + C]~— ионды косылыс — натрий катионы мен хлор анионынан тұрады. Демек, натрий хлоридіндегі натрийдіц электрваленттігі + 1, ал хлордікі — 1. Натрий ионға айналғанда бір электронын береді, ал хлор — бір электронды косып' алады, демек оц электрваленттіктіц мәні атомныц катион түзерде беріп жіберген электрондар санымен, ал теріс электрваленттіктіц мәні анион түзерде алған электрондар санымен аныкталады. Валенттіктен баска тотығу дәрежесі деген шартты түсінік бар. Тотығу дәрежесі деп молекула құрамындағы атомдарды шартты т ү,р де электртерістігіне сай оц және теріс ионға айналды деп есептегендегі атомныц зарядын айтады. Тотығу дәрежесі «-(-» не болмаса «—» тацбасымен алынған рим сандарымен, белгіленеді. Атомдардыц тотығу дәрежелерін есептегенде мынадай жағдайларды басшылыкка алады: 152
1) Молекула бейтарап бѳлшек; 2) Сілтілік металдардың тотығу дәрежесі эр уакытта + 1 : Сутектін тұз тәріздес гидридтерден (мысалы, LiH, СаН2, ВаНг жэне т. б.) баска косылыстарындағы тотығу дәрежесі -f- I; 3) Оттектін, пероксокосылыстардан баска косылыстарындағы тотығу дәрежесі — II. Осы жағдайларды ескере отырып элементтердін, тотығу дәрежесін оңай есептеуге болады. Мысалы, күкірт кышкылындағы H2SO4 күкірттің тотығу дәрежесі + V I, ал фосфор кышқылындағы Н3РО 4 фосфордың тотығу дәрежесі + V. Тотығу дәрежесі — шартты түсінік, сондыктан көбіне элементен тотығу дәрежесі оның валенттігіне тең болмайды. Мысалы, көміртектін метандағы СН4, тотығу дәрежесі —IV, метил спиртінде СН3ОН — II, ал кұмырыска альдегидінде НСОН-нөл. Ал іс жүзінде көміртек атомы аталған косылыстардын барлығында да төрт валентті. Мұны төменде келтірілген кұрылым формулалардан көруге болады. Н Н ' ' О Н - С - Н , Н - С - О Н н - с ^ 1 I ' \ Кейбір жағдайларда тотығу дәрежесінің мәні бөлшек сандар болып келеді. Мысалы, -азотты сутек кышкылындағы HN3 азоттың тотығу дәрежесі —1/ з Ѵ к а л и й пероксидіндегі КО2 оттектін тотығу дәрежесі — 1 /2 т. с. с. Тотығу дәрежесінін шартты шама екенін тағы мынадан байкауға болады. Калий, хроматында К2С1-О4 хромның тотығу дәрежесі +ѴІ, ал шындығында бұл косылыста + 6 зарядталғаН хром ионы жок; хром атомындгғы он за.рядтын эксперимент жүзінде анықталған шын мәні +0,2. Дэл осы сиякты күкіртсутекте H2S күкірттін тотығу дәрежесі —2, ал күкірт^атомындағы теріс зарядтьщ шын мәні—0 , 1 . Ғ 2 және N 2 сиякты бірдей атомдардан тұратын полюссіз молекулалар кұрамындағы атомнын тотығу дәрежесі нөлге тен деп есептелінеді. Жоғарыда айтылғандар тотығу дәрежесінін шартты түсінік екенін көрсетеді. Бірак, шарттылығына карамастан элементтін тотығу дәрежесі туралы түсінік химияда кең колданылады. Бұл түсінік, әсіресе, тотығу-тотыксыздану реакцияларыньщ тендеулерін кұрастырғанда өте кажет. § 13. МОЛЕКУЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫС Атомдар бір-біріне тартылысып молекула түзеді. Тартылыс күштері тек атомдар арасында ғана емес, молекулалар арасында да болады. Молекулалар арасында тартылыс күштерінін болатынына заттардын катты жэне сұйык күйде болуының өзі дәлел. Мынадай мысал келтірейік. Хлор — кәдімгі жағдайда екі атомды
- Page 104 and 105: Б і р і н ш і т о п т а
- Page 106 and 107: 17-к.есте К ей б ір э
- Page 108 and 109: н е 1 - д е н 7 - г е д е
- Page 110 and 111: П е р и о д т ы қ с и с
- Page 112 and 113: XIX ғасырдың аяғында
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 138 and 139: 1 ) Ж а к ь ш д а с у ш
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
- Page 148 and 149: 0 2 ғ2 Ne2 , So с. Vx — — f t
- Page 150 and 151: тартылысып, иондық
- Page 152 and 153: сиякты хлор ионы на
- Page 156 and 157: молекуладан С12 тұр
- Page 158 and 159: ныстарының диполь
- Page 160 and 161: машылыктары бар. Бі
- Page 162 and 163: молекула ішінде де
- Page 164 and 165: системада вертикал
- Page 166 and 167: түсті. Кейде түссіз
- Page 168 and 169: ды бір дэу молекула
- Page 170 and 171: § 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е
- Page 172 and 173: энергиясын активті
- Page 174 and 175: Реакция журуі ,—,» H
- Page 176 and 177: реакцияларды мысал
- Page 178 and 179: А К + Б = АБ + К Бұл сх
- Page 180 and 181: арасындағы байланы
- Page 182 and 183: Химиялык, тепе-теңд
- Page 184 and 185: Ле-Шательенің (1887^ ж
- Page 186 and 187: ғылыми бағасы аса з
- Page 188 and 189: § 6. И З О Б А Р А Л Ы К
- Page 190 and 191: Тұракты қысымда өт
- Page 192 and 193: aHs>iaH6j ідН7 ідН8 fr оны
- Page 194 and 195: Гесс заңының маңыз
- Page 196 and 197: физикалық процесте
- Page 198 and 199: 71-сурет. Сутек пен и
- Page 200 and 201: AS = S2- S , = / In W2- R In Г ,=
- Page 202 and 203: күрделіленген сайы
Кейбір қосылыстардағы байланыстың иондық дәрежесі жэне<br />
электртерістіктер айырымы<br />
26-кесте<br />
Косылыс<br />
Элсктртерістіктер<br />
айырымы, -Э g<br />
Байланыстын. иондык<br />
дәрежесі<br />
C s F з,з 9 3 %<br />
N a F 3,1 9 0 %<br />
LiF 3,0 8 9 %<br />
C sC l 2,3 8 8 %<br />
N aC l 2,1 8 4 %<br />
LiCI 2,0 8 2 %<br />
26-кестедегі мәліметтен байланыстыц еш уакытта таза иондық<br />
болмайтындығын көреміз. Бірақ сілтілік металдардың фторидтері<br />
мен хлоридтеріндегі байланыстыц иондык дәрежесі өте үлкен,<br />
сондыктан іс жүзінде бұл косылыстарды таза иондык косылыстар<br />
деп қарастыруға болады.<br />
§ 12. ВАЛЕНТТ1К- ЭЛЕМЕНТТЕРДЩ ТОТЫҒУ ДӘРЕЖЕСІ<br />
Валенттік — атомныц химиялық байланыс түзуге кабілеттілігі.<br />
Бір элементтіц өзі жағдайға қарай коваленттік не болмаса<br />
иондык косылыстар түзеді. Элементтіц ковалентті косылыстардағы<br />
көрсететін валенттігі коваленттік деп аталады. Коваленттіктіц<br />
сан мәні атомныц түзіп отырған ковалентті байланыстарыныц<br />
санымен аныкталады. Мысалы, азот молекуласында N 2 (N =N )<br />
әрбір азот үш ковалентті байланыс түзіп түр, демек, азоттыц<br />
коваленттігі үшке тец. Жалпы элем,енттің коваленттілігі оныц<br />
байланыс түзуге жұмсап отырған в^ленттік орбитальдарыныц<br />
санына тец. Элементтіц ионды косылыстардағы валенттігі электрваленттік<br />
деп аталады. Э л е к т р в а л е н т т і к т і ң с а н мәні<br />
косылыстағы элемент ионыныц заряд ымен<br />
аныкталады. Мысалы, натрий хлориді Na + C]~— ионды<br />
косылыс — натрий катионы мен хлор анионынан тұрады. Демек,<br />
натрий хлоридіндегі натрийдіц электрваленттігі + 1, ал хлордікі<br />
— 1. Натрий ионға айналғанда бір электронын береді, ал хлор —<br />
бір электронды косып' алады, демек оц электрваленттіктіц<br />
мәні атомныц катион түзерде беріп жіберген электрондар санымен,<br />
ал теріс электрваленттіктіц мәні анион түзерде алған<br />
электрондар санымен аныкталады.<br />
Валенттіктен баска тотығу дәрежесі деген шартты түсінік<br />
бар. Тотығу дәрежесі деп молекула құрамындағы<br />
атомдарды шартты т ү,р де электртерістігіне<br />
сай оц және теріс ионға айналды деп есептегендегі<br />
атомныц зарядын айтады. Тотығу дәрежесі<br />
«-(-» не болмаса «—» тацбасымен алынған рим сандарымен,<br />
белгіленеді. Атомдардыц тотығу дәрежелерін есептегенде мынадай<br />
жағдайларды басшылыкка алады:<br />
152
Change language