2 не
2 не 2 не
енгізілді. Бұл табыстардың ең бкстылары: химиялық реакцияларға зор эсер ететін катализаторлар (реакцияны тек тездету ғана емес, оны қажетті бағытта ж үр гізу), күшті қысымдар — 10-1000 атмосфера жиі колданылады. Қөп реакцияларда катализатор мен қысым кабат қолданылады. Біркатар процестерге — металдың өзін, оның карбидін, азот қосылыстарын алғанда — жоғары 1000— 3000° температуралар қолданылады. Сонғы кезде жоғары температураны 3000°-тан асыратын болды. Кей процестерде тѳмен температура, абсолюттік нольге жуық температура колданылады. Біркатар химиялык процестерде оған эсер етуші баска факторларды — реакцияласушы заттардыц концентрациясын өсіру, жанасатын бетін ұлғайту, ультракүлгін сәулелерін түсіру, электр разрядтарымен эсер ету, циклон, плазма т. б. колданады. Электр энергиясы арзандаған сайын электрохимиялык, электротермиялык ѳндірістер кѳбейді. Химиялык, механикалык, термиялык эрекеттерге тѳзімді материалдардыц алыну, мысалы, арнайы құймалар, резиналар, пластмассалар, химиялык тұракты желім, зам азка т. б. бұрын колданьглмаған химиялык процестерді ѳткізуге мүмкіншілік туғызды. Процестіц әнімділігін арттыру үшін ауа орнына оттек қолданылатын болды. Өндірісті үздіксіз ету, оны автоматтандыру, механикаландыру химиялык технологияда да кец колданылуда. §4. Х И М И Я Ѳ Н Е Р К Э С І Б І Россияда осыдан 1000 жыл бүрын химиялык ѳндірістіц кейбір түрлері болған, ол түз кайнату, минерал бояуларын ж асау. XIV ғасырда Россияда мылтык дәрісі шығарылған. Кейінде ашылған жацалыктардыц мацыздыларын атап кетейік: I Петр уакытында' химия, металлургия ѳндірістері біраз ѳркендейді бояулар, азот кышкылы, күкірт, ашудастар ѳндіріледі. Петрдін. өзі кендердің химиялыканализінжасаған. 1724 ж. Россия ғылымакадемиясыашылды. 1748 ж. М. В. Ломоносов химияныңнегізгі заңы—материясақталу заңын ашты. 1748 ж. М. В. Ломоносов бірінші химиялык. лаборатория ұйымдастырып, зерттеу, әрі оқыту жұмыстарынбастады. 1755 ж. Москвада бірінші университет ашылды. 1764 ж. Россия академигі Лаксмансода алудыжолға қойды. 1801ж. В. В. Петров электрдоғасынашты. 1805 ж. камералыәдіспен күкірт кышқылыналу заводыістейбастайды. 1807 ж. Двигубскийдіңтұңғышхимияокулыгышыкты. 1811ж. хромтұздарыныңбірінші заводыашылды. 1837 ж. Россия академигі Б. С. Якобигальванопластиканыашты. 1840 ж. Россия академигі Г. И. Гесс жылу эффектілері тұрактылығызакын ашты. 1842 ж. Н. Н. Зинин нитробензолдытотыксыздандыру аркылыанилин, алудын жолын табады. ХѴШғасырдың аяғы, XIXғасырдың бірінші жартысында Россияда химиялыкѳндіріс үйымдастырылдыдепсаналады. 1858 ж. A. M. Бутлеров органикалық қосылыстар күрылысыныңтеориясынұсынды. 12
1865 ж. Москвада жарыкгазызаводыіске косылды. 1869 ж. Д. И. Менделеев периодтыкзаңдыашты. 1881ж. М. Г. Кучеров сірке альдегидінсинтездеді. 1884 ж. Петербургта Тентелев заводында күкірт кышкылын контакт эдісіменала бастады. 1885 ж. А. А. Летний жэне В. Г. Шухов эдістері бойынша мұнай крекингіленді. 1888 ж. Д. И. Менделеев кѳмірді жерастында газға айналдырудыүсынды. 1889 ж. Д. И. Менделеев пен В. В. Марковников мұнайдыхимиялык жолменбаска заттарға айналдыру жолдарынзерттеу үшінБакуге барды. 1891 ж. Д. И. Менделеев түтінсіз мылтыкдэрісі—пироколлодийді ашты. 1906 ж. Е. И. Орлов кѳмірсутектерді контакт жолымен тотыктыруды ұсынды. 1915 ж. Н. Д. Зелинскийгазтұткышжасады. 1916 ж. И. И. Андреев ұсынысыбойынша аммиактытотыктыру аркылы азот кышкылыалынды. Россияда бір жағынан бүкіл дүние ж үзіне әйгілі, жалпы химияныц дамуына ірі үлес болып косылатын ғылыми табыстар болса, екінші жағынан мешеу өнеркәсіп болған. Бірінші дүние жүзілік соғыс алдында, 1913 жылы Россияда ірісі бар, орташасы бар небары 70 химиялык өндіріс орны болған, сол кезде (XX ғасырдын, басы) Россияныц жан басына, немесе егіс көлемінің гектарына келетін химиялык өнімдері баска елдердегіден көп төмен болатын. Россияда жоғары білімі бар бір мындай ғана химиктер болған. Россияның химия өнеркәсібінің нашарлығы сол соғыста катты білінді. Ұлы Октябрь революциясы химия өнеркәсібінің өркендеуіне ж аңа ж олдар ашты. Өнеркәсіп алдына койылған міндет те, ұйымдастыру формасы да, техникалык киын мәселелерді шешу әдісі де өзгертілді. Капиталистік елдерде химия өнеркәсібі соғыска даярлык ретінде, содан пайда табу максатын көздесе, совет химия өнеркэсібі алдына еліміздің барлык шаруашылығы мен мәдениетін көтеру ж әне халыктың мүктажын өтеп, еңбекшілердің халахуалын жаксарту міндеті койылды. Бірак химия өнеркәсібінің алғашкы қадам^і үлкен киыншылыкка кездесті. Патшалык Россиядан калған 70 химия кәсіпорындарының 30 проценті бірінші дүние жүзілік ж әне азамат соғысы кезінде бүліншілікке үшыраған. Бұларды калпына келтіру жұмысы 1924— 25 жылдары аякталды. Бүдан кейін химия кәсіпорындарын кайта кұру ж әне ж аңа күрылыстар басталды, ол жүмыс бес жылдык жоспарларда үлкен орын алды. Үкімет химиялык өндірістік орындарында кәсіптік ж эне техникалык кауіпсіздік шаралары жөнінде зан шығарды, жұмыс күні кыскартылды. Алдымен химия өнеркәсібіне керекті шикізат коры үйымдастырылды. Сонан кейін техникалык жағынаң күрделі заводтар салынды. Азот байланыстыру, алюминий, магний, фосфор, кальций карбиді, калий, мышьяк, темір түздары, синтетикалык каучук, пластмасса, жасанды торкалар, органикалык синтез, ф армацевтика препараттары, химиялык таза реактивтер, мұнайды 13
- Page 2 and 3: Д . И . М Е Н Д Е Л Е Е
- Page 4 and 5: Б Б К 21 Б 94 Қ о л д а н
- Page 6 and 7: Бірініиі бөлім ТЕО
- Page 8 and 9: XVIII ғасырдыц ортасы
- Page 10 and 11: Георг Эрнст Шталь (1
- Page 12 and 13: іске асыру күшейді,
- Page 16 and 17: баска заттарға айн
- Page 18 and 19: химиясы өнеркәсібі
- Page 20 and 21: I I тарау АТОМ-МОЛЕК
- Page 22 and 23: Клод ЛуиБертолле Ж
- Page 24 and 25: Бұл эквиваленттерд
- Page 26 and 27: Химия саласынан аш
- Page 28 and 29: н о 1:1 болса, оттект
- Page 30 and 31: Гей-Л ю ссак Авогад
- Page 32 and 33: оттектің атомдык м
- Page 34 and 35: етіп алған екі газд
- Page 36 and 37: Қосылыстар Молекул
- Page 38 and 39: Енді 7,10:6,024-1023= 1,178-10
- Page 40 and 41: Демек, хлордың % = 4—
- Page 42 and 43: дар тобына да жатад
- Page 44 and 45: сирегірек қолданат
- Page 46 and 47: Д м итрий Иванович
- Page 48 and 49: X V III ғасырда ашылға
- Page 50 and 51: § 2. ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ М
- Page 52 and 53: «Химия негіздері»
- Page 54 and 55: 5-кесте 3 CJ 00 О II ҺО < 1
- Page 56 and 57: 54 шеңберлер сиякты
- Page 58 and 59: Сутектің сызыкты с
- Page 60 and 61: Пьер Кюри (1859— 1906) Э
- Page 62 and 63: 0,12 0,14 0,16 0,18 0,200,22 0,24 0
1865 ж. Москвада жарыкгазызаводыіске косылды.<br />
1869 ж. Д. И. Менделеев периодтыкзаңдыашты.<br />
1881ж. М. Г. Кучеров сірке альдегидінсинтездеді.<br />
1884 ж. Петербургта Тентелев заводында күкірт кышкылын контакт<br />
эдісіменала бастады.<br />
1885 ж. А. А. Летний жэне В. Г. Шухов эдістері бойынша мұнай крекингіленді.<br />
1888 ж. Д. И. Менделеев кѳмірді жерастында газға айналдырудыүсынды.<br />
1889 ж. Д. И. Менделеев пен В. В. Марковников мұнайдыхимиялык<br />
жолменбаска заттарға айналдыру жолдарынзерттеу үшінБакуге барды.<br />
1891 ж. Д. И. Менделеев түтінсіз мылтыкдэрісі—пироколлодийді ашты.<br />
1906 ж. Е. И. Орлов кѳмірсутектерді контакт жолымен тотыктыруды<br />
ұсынды.<br />
1915 ж. Н. Д. Зелинскийгазтұткышжасады.<br />
1916 ж. И. И. Андреев ұсынысыбойынша аммиактытотыктыру аркылы<br />
азот кышкылыалынды.<br />
Россияда бір жағынан бүкіл дүние ж үзіне әйгілі, жалпы химияныц<br />
дамуына ірі үлес болып косылатын ғылыми табыстар<br />
болса, екінші жағынан мешеу өнеркәсіп болған. Бірінші дүние<br />
жүзілік соғыс алдында, 1913 жылы Россияда ірісі бар, орташасы<br />
бар небары 70 химиялык өндіріс орны болған, сол кезде (XX<br />
ғасырдын, басы) Россияныц жан басына, немесе егіс көлемінің<br />
гектарына келетін химиялык өнімдері баска елдердегіден көп<br />
төмен болатын. Россияда жоғары білімі бар бір мындай ғана<br />
химиктер болған. Россияның химия өнеркәсібінің нашарлығы<br />
сол соғыста катты білінді.<br />
Ұлы Октябрь революциясы химия өнеркәсібінің өркендеуіне<br />
ж аңа ж олдар ашты. Өнеркәсіп алдына койылған міндет те,<br />
ұйымдастыру формасы да, техникалык киын мәселелерді шешу<br />
әдісі де өзгертілді.<br />
Капиталистік елдерде химия өнеркәсібі соғыска даярлык ретінде,<br />
содан пайда табу максатын көздесе, совет химия өнеркэсібі<br />
алдына еліміздің барлык шаруашылығы мен мәдениетін көтеру<br />
ж әне халыктың мүктажын өтеп, еңбекшілердің халахуалын жаксарту<br />
міндеті койылды.<br />
Бірак химия өнеркәсібінің алғашкы қадам^і үлкен киыншылыкка<br />
кездесті. Патшалык Россиядан калған 70 химия кәсіпорындарының<br />
30 проценті бірінші дүние жүзілік ж әне азамат<br />
соғысы кезінде бүліншілікке үшыраған. Бұларды калпына келтіру<br />
жұмысы 1924— 25 жылдары аякталды.<br />
Бүдан кейін химия кәсіпорындарын кайта кұру ж әне ж аңа<br />
күрылыстар басталды, ол жүмыс бес жылдык жоспарларда<br />
үлкен орын алды. Үкімет химиялык өндірістік орындарында кәсіптік<br />
ж эне техникалык кауіпсіздік шаралары жөнінде зан шығарды,<br />
жұмыс күні кыскартылды.<br />
Алдымен химия өнеркәсібіне керекті шикізат коры үйымдастырылды.<br />
Сонан кейін техникалык жағынаң күрделі заводтар<br />
салынды. Азот байланыстыру, алюминий, магний, фосфор,<br />
кальций карбиді, калий, мышьяк, темір түздары, синтетикалык<br />
каучук, пластмасса, жасанды торкалар, органикалык синтез, ф армацевтика<br />
препараттары, химиялык таза реактивтер, мұнайды<br />
13
Change language