2 не
2 не 2 не
1 ) Ж а к ь ш д а с у ш ы е к і а т о м н ы н , б і р е у і н і ң б о с о р б и т а л і е к і н ш і с і - н і ң б і р э л е к т р о н д ы о р б и т а л і м е н б ү р к е с к е н д е т ү з і л у і . М ү н д а й ж а ғ д а й д а б і р э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с п а й д а б о л а д ы . Б і р э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т ы ц б е р і к т і г і к э д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т і к і н е н ж у ы қ м ө л ш е р м е н е к і е с е к е м . Б і р э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с ы б а р м о л е к у л а н ы ң м ы с а л ы , с у т е к т і ң м о л е к у л а л ы к и о н ы Н 2+ . С у т е к т і ц м о л е к у л а л ы к и о н ы — е к і п р о т о н н а н ж э н е б і р э л е к т р о н н а н т ұ р а т ы н м о л е к у л а . Е к і п р о т о н д ы б і р і м е н - б і р і н б а й л а н ы с т ы р ы п т ұ р ғ а н ж а л - ғ ы з э л е к т р о н . Н 2 + и о н ы н д а ғ ы б а й л а н ы с э н е р г и я с ы 2 6 7 к Д ж / м о л ь . Б ұ л ш а м а с у т е к м о л е к у л а с ы н д а ғ ы е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т ы ц э н е р г и я с ы н а н ( Е н = 4 3 0 , 9 к Д ж / м о л ь ) е к і е с е г е ж у ы к к е м . 2 ) К о в а л е н т т і к б а й л а н ы с ж а қ ы н д а с у ш ы е к і а т о м д а р д ы ц б ір э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ы б ү р к е с к е н д е т ү з і л е д і . М ұ н д а й ж а г д а й д а к э д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т ү з і л е д і . 3 ) К о в а л е н т т і к б а й л а н ы с ж а к ы н д а с у ш ы е к і а т о м н ы ц б і р е у і н і ц б о с о р б и т а л і е к і н ш і с і н і ц е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л і м е н б ү р к е с к е н д е т ү з і л е д і . М ұ н д а й ж о л м е н ө з і м і з ж о ғ а р ы д а к а р а с т ы р ы п ө т к е н к о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а н ы с т ү з і л е д і . К о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а н ы с т а р д а е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с к а ж а т а д ы . Б і р а к , о л а р д ы ц к ә д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т а р д а н а й ы р м а ш ы л ы ғ ы б а й л а н ы с т ы р у ш ы э л е к т р о н ж ұ б ы н ы ц ш ы ғ у т е г і н д е ғ а н а . К ә д і м г і б а й л а н ы с т а р д а о р т а к э л е к т р о н ж ү б ы н т ү з у г е к о с ы л у ш ы ә р а т о м б і р - б і р э л е к т р о н н а н ж ү м с а й д ы . А л к о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а н ы с т а р д а о р т а к э л е к т р о н ж ұ б ы н к о с ы л ы с у ш ы а т о м д а р д ы ц б і р е у і ғ а н а б е р е д і . С о н ы м е н а т о м б а й л а н ы с т ү з у г е ж а л к ы ( б і р ) э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р м е н к а т а р , в а л е н т т і к к а б а т т а ғ ы б о с ж э н е т о л ы к т о л т ы р ы л ғ а н е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ы н д а п а й д а л а н а д ы е к е н . С о н д ы к т а н в а л е н т т і к т у р а л ы т ү с і н і к т і ж о г а р ы д а а й т ы л - ғ а н д а р ғ а с ү й е н е о т ы р ы п , к а й т а к а р а с т ы р а й ы к . Б ұ р ы н а т о м н ы ц в а л е н т т і г і о н ы ц с ы р т к ы в а л е н т т і к к а б а т ы н д а ғ ы ж а л к ы э л е к т р о н д а р с а н ы н а , б а с к а ш а а й т к а н д а б і р э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р с а н ы н а т е ц д е п к ѳ р с е т к е н б і з . Б і р а к , б а й л а н ы с т ы т е к ж а л к ы э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ғ а н а е м е с , с о н ы м е н к а т а р б о с ж э н е т о л ы к т о л т ы р ы л ғ а н е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р д а т ү з е д і . О л а й б о л а т ы н б о л с а а т о м н ы ц м а к с и м а л в а л е н т т і г і о н ы ц в а л е н т т і к қ а б а т ы н - д а ғ ы б а й л а н ы с т ү з у г е ж ү м с а л а т ы н о р б и т а л ь д а р д ы н ж а л п ы с а н ы н а т е н . М ы с а л ы , I I п е р и о д э л е м е н т т е р і н і ц т ѳ р т в а л е н т т і к о р б и т а л ь д а р ы ( б і р 2 5 - ж ә н е ү ш 2 р -) б а р . О л а р е ц к ө п д е г е н д е т ө р т к о в а л е н т - т і к б а й л а н ы с т ү з е д і д е м е к , м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і ' т ө р т к е т е ң . I I I п е р и о д э л е м е н т т е р і б а й л а н ы с т ү з у г е б і р 3 s , - ү ш 3 р- ж ә н е е к і 3d- о р б и т а л ь д а р ы н ж ұ м с а й а л а д ы , с о л с е б е п т е н о л а р д ы ң м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і а л т ы ғ а т е ц . А л d- э л е м е н т т е р б а й л а н ы с т ү з у г е б е с d - о р б и т а л ь , б і р s - ж ә н е ү ш р- о р б и т а л ь ж ұ м с а й д ы , д е м е к о л а р д ы ң м а к с и м а л в а л е н т т і г і т о ғ ы з ғ а т е ц . f- э л е м е н т т е р д і ц м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і б ұ д а н д а ү л к е н . 136
§ 9. М О Л Е К У Л А Л Ы Қ О Р Б И Т А Л Ь Д А Р Ә Д ІС 1 Б В ә д і с і в а л е н т т і к т е о р и я с ы н а қ о й ы л а т ы н н е г і з г і с ү р а қ т а р ғ а д ұ р ы с ж а у а п б е р е д і . Б ұ л т е о р и я м о л е к у л а л а р д ы ц т ү з і л у с е б е б і н , қ ұ р ы л ы с ы н ж ә н е в а л е н т т і к т і ц м ә н і н т ү с і н д і р і п м о л е к у л а л а р д ы ц т ә ж і р и б е ж ү з і н д е ә л і а н ы қ т а л м а ғ а н қ а с и е т т е р і н б о л ж а у ғ а м ү м - к і н д і к т у ғ ы з а д ы . Б і р а қ В Б т е о р и я с ы к е й б і р м о л е к у л а л а р д ы ц қ ұ р ы л ы с ы н ж ә н е к а с и е т т е р і н , ә с і р е с е м а г н и т т і к қ а с и е т т е р і н к а р а с т ы р ғ а н д а б і р а з к и ы н д ы қ т а р ғ а к е з д е с е д і . С ы р т к ы м а г н и т ө р і с і н і ц ы к п а л ы н а қ а р а й з а т т а р д ы ц д и а м а г н и т т і ж ә н е п а р а м а г - н и т т і б о л ы п е к і г е б ө л і н е т і н і б е л г і л і . Д и а м а г н и т т і м о л е к у л а л а р д а б а р л ы қ э л е к т р о н д а р ж ұ п т а с қ а н к ү й д е б о л а д ы , қ о с а қ т а л м а ғ а н ж а л к ы э л е к т р о н д а р б о л м а й д ы . П а р а м а г н и т т і м о л е к у л а л а р д а к о с а к т а л м а ғ а н ж а л қ ы э л е к т р о н д а р б о л а д ы ж э н е э л е к т р о н д а р с а н ы н е ғ ұ р л ы м к ѳ п б о л с а з а т м а г н и т ө р і с і н е с о ғ ұ р л ы м ж а қ с ы т а р т ы л а д ы . Г а з к ү й і н д е г і о т т е к т і ц м а г н и т т і к қ а с и е т т е р і з е р т т е л і п , о н ы ц п а р а м а г н и т т і е к е н і ж э н е м о л е к у л а с ы н ы н қ ұ р а м ы н д а е к і ж а л к ы э л е к т р о н н ы ц б а р л ы ғ ы а н ы қ т а л д ы . А л В Б ә д і с і б о й ы н ш а о т т е к м о л е к у л а с ы н д а ж а л к ы э л е к т р о н д а р б о л м а у к е р е к . Ш ы н ы н д а д а В Б т е о р и я с ы б о й ы н ш а о т т е к м о л е к у л а л а с ы н д а г ы а т о м д а р к о с б а й л а н ы с п е н б а й л а н ы с к а н . О л б а й л а н ы с т а р о т т е к а т о м д а р ы н ы ц ( 2 s 22 p 4 ОШ ( Л Е Ш ) ж а л к ы э л е к т р о н д ы 2 р у ж э н е 2 s 2 р х 2 ру 2 р г " 2 р г - о р б и т а л ь д а р ы н ы ц б ү р к е с у і ( ж ұ п т а с у ы ) а р к ы л ы п а й д а б о л а д ы . О т т е к а т о м ы н д а ғ ы ж а л к ы э л е к т р о н д а р м о л е к у л а т ү з і л г е н д е ж ұ п т а с а т ы н б о л ғ а н д ы к т а н м о л е к у л а д а д а ж а л к ы э л е к т р о н д а р д ы ң б о л м а у ы к е р е к е д і . Б і р а к В Б ә д і с і н е н ш ы ғ а т ы н б ұ л т ұ ж ы р ы м э к с п е р и м е н т т і к д е р е к т е р г е с а й к е л м е й , к а й ш ы л ы к т у ы п о т ы р . М ұ н д а й к а й ш ы л ы к т а р к о в а л е н т т і к б а й л а н ы с т ы ц т а б и ғ а т ы н к а р а с - т ы р а т ы н е к і н ш і ә д і с м о л е к у л а л ы к о р б и т а л ь д а р э д і с і н д е б о л м а й д ы . М о л е к у л а л ы к о р б и т а л ь д а р ә д і с і н і ц н е г і з і н к а л а ғ а н Г у н д , М а л и к - к е н ж ә н е т . б . ғ а л ы м д а р . М о л е к у л а л ы к о р б и т а л ь д а р ( М О ) т е о р и я с ы б о й ы н ш а м о л е к у л а б ү т і н б ір т ү т а с ж ү й е д е п е с е п т е л і н і п , о н д а ғ ы к ү л л і э л е к т р о н д а р с о л м о л е к у л а ғ а о р т а қ д е п к а р а с т ы р ы л а д ы . Б ұ л ж е р д е М О ә д і с і н і ц В Б ә д і с і н е н н е г і з г і а й ы р м а ш ы л ы ғ ы н а ш ы п к ө р е е т к е н ж ө н . В Б ә д і с і б о й ы н ш а м о л е к у л а д а ғ ы а т о м н ы ц б а й л а н ы с т ү з у г е к а т ы с а т ы н о р б и т а л ь д а р ы ж э н е с о л о р б и т а л ь д а р м е н с и п а т т а л а т ы н э л е к т р о н д а р ғ а н а ө з г е р і с к е ұ ш ы р а й д ы , а л б а й л а н ы с т ү з у г е қ а т ы с п а й т ы н э л е к т р о н д а р ө з г е р і с к е ұ ш ы р а м а й д ы , ж е к е а т о м д а к а н д а й к , ү й д е б о л с а м о л е к у л а д а д а с о н д а й к ү й д е б о л а д ы д е п е с е п т е л і н е д і . М ы с а л р е т і н д е В Б ә д і с і т ұ р ғ ы с ы н а н ф т о р м о л е к у л а с ы н к а р а с т ы - р а й ы к . Ғ г м о л е к у л а с ы н д а ғ ы б а й л а н ы с ф т о р а т о м д а р ы н ы ц E g m i n u 2 s 2 px 2 py 2р г жалкы электронды 2рг-орбитальдарыныц 137
- Page 88 and 89: 8 , 0 iS22S22p‘‘ 10. Ne 1ss2ss2
- Page 90 and 91: Li Na К Rb сілтілік мет
- Page 92 and 93: р е а к ц и я ғ а б ұ л
- Page 94 and 95: Д . И . М е н д е л е е
- Page 96 and 97: г е н : I B — V I I I B . Б
- Page 98 and 99: ц е н т р л е р і н і ң
- Page 100 and 101: т е р д і н , х и м и я
- Page 102 and 103: 3 . Э л е к т р о н д ы
- Page 104 and 105: Б і р і н ш і т о п т а
- Page 106 and 107: 17-к.есте К ей б ір э
- Page 108 and 109: н е 1 - д е н 7 - г е д е
- Page 110 and 111: П е р и о д т ы қ с и с
- Page 112 and 113: XIX ғасырдың аяғында
- Page 114 and 115: В а л е н т т і к б а й
- Page 116 and 117: м о л е к у л а т ү з г
- Page 118 and 119: Қ о з ғ а н к ү й д е г
- Page 120 and 121: VI негізгі топшадағ
- Page 122 and 123: 27-сурет. А м м иак м
- Page 124 and 125: т е н , э н е р г и я л
- Page 126 and 127: ( S + P x + P „ ) ЗІ-сурет
- Page 128 and 129: 35-сурет. а) ж а з ы қ
- Page 130 and 131: п а й д а л а н ы л м а
- Page 132 and 133: §6. КОВАЛЕНТТІК БАЙ
- Page 134 and 135: ^ ғ ков = = 130 ,9 + „1 5 4 =
- Page 136 and 137: о р б и т а л ь д а р ы
- Page 140 and 141: ө з а р а б ү р к е с у
- Page 142 and 143: 41-сурет. Н2+ ионында
- Page 144 and 145: Б ұ л ф о р м у л а б о
- Page 146 and 147: С о н ы м е н , е к і н
- Page 148 and 149: 0 2 ғ2 Ne2 , So с. Vx — — f t
- Page 150 and 151: тартылысып, иондық
- Page 152 and 153: сиякты хлор ионы на
- Page 154 and 155: Кейбір қосылыстард
- Page 156 and 157: молекуладан С12 тұр
- Page 158 and 159: ныстарының диполь
- Page 160 and 161: машылыктары бар. Бі
- Page 162 and 163: молекула ішінде де
- Page 164 and 165: системада вертикал
- Page 166 and 167: түсті. Кейде түссіз
- Page 168 and 169: ды бір дэу молекула
- Page 170 and 171: § 1. Х И М И Я Л Ы Қ Р Е
- Page 172 and 173: энергиясын активті
- Page 174 and 175: Реакция журуі ,—,» H
- Page 176 and 177: реакцияларды мысал
- Page 178 and 179: А К + Б = АБ + К Бұл сх
- Page 180 and 181: арасындағы байланы
- Page 182 and 183: Химиялык, тепе-теңд
- Page 184 and 185: Ле-Шательенің (1887^ ж
- Page 186 and 187: ғылыми бағасы аса з
1 ) Ж а к ь ш д а с у ш ы е к і а т о м н ы н , б і р е у і н і ң б о с о р б и т а л і е к і н ш і с і -<br />
н і ң б і р э л е к т р о н д ы о р б и т а л і м е н б ү р к е с к е н д е т ү з і л у і . М ү н д а й<br />
ж а ғ д а й д а б і р э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с п а й д а б о л а д ы . Б і р э л е к т р о н д ы<br />
б а й л а н ы с т ы ц б е р і к т і г і к э д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т і к і н е н<br />
ж у ы қ м ө л ш е р м е н е к і е с е к е м . Б і р э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с ы б а р<br />
м о л е к у л а н ы ң м ы с а л ы , с у т е к т і ң м о л е к у л а л ы к и о н ы Н 2+ . С у т е к т і ц<br />
м о л е к у л а л ы к и о н ы — е к і п р о т о н н а н ж э н е б і р э л е к т р о н н а н т ұ р а т ы н<br />
м о л е к у л а . Е к і п р о т о н д ы б і р і м е н - б і р і н б а й л а н ы с т ы р ы п т ұ р ғ а н ж а л -<br />
ғ ы з э л е к т р о н . Н 2 + и о н ы н д а ғ ы б а й л а н ы с э н е р г и я с ы 2 6 7 к Д ж / м о л ь .<br />
Б ұ л ш а м а с у т е к м о л е к у л а с ы н д а ғ ы е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т ы ц<br />
э н е р г и я с ы н а н ( Е н = 4 3 0 , 9 к Д ж / м о л ь ) е к і е с е г е ж у ы к к е м .<br />
2 ) К о в а л е н т т і к б а й л а н ы с ж а қ ы н д а с у ш ы е к і а т о м д а р д ы ц б ір<br />
э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ы б ү р к е с к е н д е т ү з і л е д і . М ұ н д а й ж а г <br />
д а й д а к э д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т ү з і л е д і .<br />
3 ) К о в а л е н т т і к б а й л а н ы с ж а к ы н д а с у ш ы е к і а т о м н ы ц б і р е у і н і ц<br />
б о с о р б и т а л і е к і н ш і с і н і ц е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л і м е н б ү р к е с к е н д е<br />
т ү з і л е д і . М ұ н д а й ж о л м е н ө з і м і з ж о ғ а р ы д а к а р а с т ы р ы п ө т к е н<br />
к о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а н ы с т ү з і л е д і . К о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а н ы с <br />
т а р д а е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с к а ж а т а д ы . Б і р а к , о л а р д ы ц<br />
к ә д і м г і е к і э л е к т р о н д ы б а й л а н ы с т а р д а н а й ы р м а ш ы л ы ғ ы б а й <br />
л а н ы с т ы р у ш ы э л е к т р о н ж ұ б ы н ы ц ш ы ғ у т е г і н д е ғ а н а . К ә д і м г і<br />
б а й л а н ы с т а р д а о р т а к э л е к т р о н ж ү б ы н т ү з у г е к о с ы л у ш ы ә р<br />
а т о м б і р - б і р э л е к т р о н н а н ж ү м с а й д ы . А л к о о р д и н а ц и я л ы к б а й л а <br />
н ы с т а р д а о р т а к э л е к т р о н ж ұ б ы н к о с ы л ы с у ш ы а т о м д а р д ы ц б і р е у і<br />
ғ а н а б е р е д і .<br />
С о н ы м е н а т о м б а й л а н ы с т ү з у г е ж а л к ы ( б і р ) э л е к т р о н д ы<br />
о р б и т а л ь д а р м е н к а т а р , в а л е н т т і к к а б а т т а ғ ы б о с ж э н е т о л ы к<br />
т о л т ы р ы л ғ а н е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ы н д а п а й д а л а н а д ы<br />
е к е н . С о н д ы к т а н в а л е н т т і к т у р а л ы т ү с і н і к т і ж о г а р ы д а а й т ы л -<br />
ғ а н д а р ғ а с ү й е н е о т ы р ы п , к а й т а к а р а с т ы р а й ы к . Б ұ р ы н а т о м н ы ц<br />
в а л е н т т і г і о н ы ц с ы р т к ы в а л е н т т і к к а б а т ы н д а ғ ы ж а л к ы э л е к т р о н <br />
д а р с а н ы н а , б а с к а ш а а й т к а н д а б і р э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р<br />
с а н ы н а т е ц д е п к ѳ р с е т к е н б і з . Б і р а к , б а й л а н ы с т ы т е к ж а л к ы<br />
э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р ғ а н а е м е с , с о н ы м е н к а т а р б о с ж э н е т о л ы к<br />
т о л т ы р ы л ғ а н е к і э л е к т р о н д ы о р б и т а л ь д а р д а т ү з е д і . О л а й б о л а <br />
т ы н б о л с а а т о м н ы ц м а к с и м а л в а л е н т т і г і о н ы ц в а л е н т т і к қ а б а т ы н -<br />
д а ғ ы б а й л а н ы с т ү з у г е ж ү м с а л а т ы н о р б и т а л ь д а р д ы н ж а л п ы<br />
с а н ы н а т е н .<br />
М ы с а л ы , I I п е р и о д э л е м е н т т е р і н і ц т ѳ р т в а л е н т т і к о р б и т а л ь <br />
д а р ы ( б і р 2 5 - ж ә н е ү ш 2 р -) б а р . О л а р е ц к ө п д е г е н д е т ө р т к о в а л е н т -<br />
т і к б а й л а н ы с т ү з е д і д е м е к , м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і ' т ө р т к е т е ң .<br />
I I I п е р и о д э л е м е н т т е р і б а й л а н ы с т ү з у г е б і р 3 s , - ү ш 3 р- ж ә н е<br />
е к і 3d- о р б и т а л ь д а р ы н ж ұ м с а й а л а д ы , с о л с е б е п т е н о л а р д ы ң<br />
м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і а л т ы ғ а т е ц . А л d- э л е м е н т т е р б а й л а н ы с<br />
т ү з у г е б е с d - о р б и т а л ь , б і р s - ж ә н е ү ш р- о р б и т а л ь ж ұ м с а й д ы ,<br />
д е м е к о л а р д ы ң м а к с и м а л в а л е н т т і г і т о ғ ы з ғ а т е ц .<br />
f- э л е м е н т т е р д і ц м а к с и м а л в а л е н т т і к т е р і б ұ д а н д а ү л к е н .<br />
136
Change language