2 не
2 не 2 не
Георг Эрнст Шталь (1659—1734) темірді (металдарды) кыздырғанда, флогистон бѳлініп шыгып, қақ түзіледі: темір-игемір кагы -|-флогистон Демек, флогистон теориясы ж ану не тотыгу процесін айрылу реакциясы деп қарайды: металл — күрделі зат, ал как — жай зат. Қакты кайтадан металга айналдыру үшін оган флогистон косу керек. Кѳмір таза флогистоннан тұрады деп есептейтін, сонда: темір кағы + флогистон (кѳмір) -ѵ темір Флогистон теориясыньщ кате екендігі кѳрініп-ак тур, бірак химиянын, тарихи даму дәуірінде бұл теорияның біркатар маңызы болды: біріншіден, тәж ірибеден жиналған фактілерді бір жүйеге келтірді, екіншіден химияның алхимия түсініктерінен кұтылуына себеп болды. Энгельстің айтуынша «...химия флогистон теориясының көмегі аркылы алхимиядан арылды...» Кейін флогистон теориясына кайшы келетін фактілер көбейді, мысалы, темір какка айналғанда, оның салмағы флогистон бөлініп шыккандыктан кемудін орнына, өсіп шығады екен. Флогистон теориясы 100 жылдай өмір сүрді, кайшы фактілер көбейгендіктен химияның ендігі дамуына тұсау бола бастады. Флогистон теориясына ғылыми соккы берген М. В. Л ом оносов болды. Бұл теорияның терістігін кейін Л авуазье толык дәлелдеді. 8
Химияның ендігі ж аңа кезеңі атом-молекулалык теориядан басталды (II тар ау). Химияның ғылыми негізін калаған орыстыц ұлы ғалымы М. В. Ломоносов болды. Химия ғылымында ж үздеген зац, теория, кағидалар бар, бірак бұларды ң барлығы кейін ашылған, ал Ломоносовтың өзі химияның тұңғыш заңы, кай жағынан карағанда да, ѳте маңызды заңы — м ат ерияны ң сақт алу за ң ы н ашкан. Бұл материя сақталу заңы — жаратылыстың негізгі зандарының бірі, мұның бір бѳлімі заттар массасының (салмағы) сақт алу за ң ы түрінде орта мектеп химиясында окылып ѳтті, екінші бөлімі энергия сақт алу за ң ы ілгеріде (II тарау) өтіледі. Мұнымен қатар, Л омоносов атом-молекула теориясын (II т а рау, § 1, 5 ), жылудың кинетикалык теориясын (II тарау, § 10) ашты, химиялык реакцияларда салмақтык бакылау ж асау үшін таразыны ғылыми күрал етіп пайдалануды, химия мен физика ж эне математиканы үластырып физикалык химияны; тағы баска осы сияқты химияға ғылыми негіз болатын мәселелерді үсынған. Сѳйтіп, XVIII ғасырдың ортасында, данышпан ғалым М. В. Ломоносовтың еңбектерінің аркасында химия дәл ғылымдар қатарына қосыла бастады. § 3. ХИМИЯНЫҢ ТАБЫСТАРЫ Біз — химия ғасырының тұрғын адамдарымыз. Химия біздің тұрмысымыздың, әміріміздің барлык салаларына сіңіп кеткен. Автомобиль мен кемелер, самолет пен ракеталар химиксіз ж асалмайды, химиясыз орнынан козғалмайды. Ешбір құрылыс кірпіш, цемент, шынысыз мүмкін емес, ешбір адам тамак, киімсіз, күнделікті тұрмыстык, мәдени керекті заттарсыз тұра алмайды. Ал, осы заттардыц ешқайсысы химиясыз ѳндірілмейді. Химияныц ж эне химия ѳнеркэсібініц ѳркендеуі жалпы шаруашылыктыц техникалык прогресіне ерекше -эсер етеді. Осы күнгі халык шаруашылығының алуан салаларыныц кайсысын алсак та, химияны, химияныц жетістіктерініц нәтижесін .пайдаланбайтыны жок- Химия ж эне оныц жетістіктері, еліміздіц экономикасы мен мэдениетініц ѳсуінде, халыктыц хал-ахуалы кѳтерілуінде, социализмніц материалдык-техникалык базасын ж асауда ѳте үлкен орын алады. Жалпы химия ғылымыныц дамуында біздіц еліміздіц химиктерінің ецбегі ерекше» бүлар бұрын да, қазір де, алдыцғы катардан орын алады. Ендігі ж ерде казіргі заман химиясыныц негізгі табыстарын атап кетейік. Адам керегіне ұсталатын элементтер санын және шикізаттар корын есіру. Бүл жөнінде жер кыртысында көп мѳлшерде бар элементтерді колдануды күшейтумен катар, сирек ж әне бытырацкы кездесетін элементтерді 9
- Page 2 and 3: Д . И . М Е Н Д Е Л Е Е
- Page 4 and 5: Б Б К 21 Б 94 Қ о л д а н
- Page 6 and 7: Бірініиі бөлім ТЕО
- Page 8 and 9: XVIII ғасырдыц ортасы
- Page 12 and 13: іске асыру күшейді,
- Page 14 and 15: енгізілді. Бұл табы
- Page 16 and 17: баска заттарға айн
- Page 18 and 19: химиясы өнеркәсібі
- Page 20 and 21: I I тарау АТОМ-МОЛЕК
- Page 22 and 23: Клод ЛуиБертолле Ж
- Page 24 and 25: Бұл эквиваленттерд
- Page 26 and 27: Химия саласынан аш
- Page 28 and 29: н о 1:1 болса, оттект
- Page 30 and 31: Гей-Л ю ссак Авогад
- Page 32 and 33: оттектің атомдык м
- Page 34 and 35: етіп алған екі газд
- Page 36 and 37: Қосылыстар Молекул
- Page 38 and 39: Енді 7,10:6,024-1023= 1,178-10
- Page 40 and 41: Демек, хлордың % = 4—
- Page 42 and 43: дар тобына да жатад
- Page 44 and 45: сирегірек қолданат
- Page 46 and 47: Д м итрий Иванович
- Page 48 and 49: X V III ғасырда ашылға
- Page 50 and 51: § 2. ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ М
- Page 52 and 53: «Химия негіздері»
- Page 54 and 55: 5-кесте 3 CJ 00 О II ҺО < 1
- Page 56 and 57: 54 шеңберлер сиякты
- Page 58 and 59: Сутектің сызыкты с
Химияның ендігі ж аңа кезеңі атом-молекулалык теориядан<br />
басталды (II тар ау).<br />
Химияның ғылыми негізін калаған орыстыц ұлы ғалымы<br />
М. В. Ломоносов болды. Химия ғылымында ж үздеген зац,<br />
теория, кағидалар бар, бірак бұларды ң барлығы кейін ашылған,<br />
ал Ломоносовтың өзі химияның тұңғыш заңы, кай жағынан<br />
карағанда да, ѳте маңызды заңы — м ат ерияны ң сақт алу за ң ы н<br />
ашкан.<br />
Бұл материя сақталу заңы — жаратылыстың негізгі зандарының<br />
бірі, мұның бір бѳлімі заттар массасының (салмағы) сақт алу<br />
за ң ы түрінде орта мектеп химиясында окылып ѳтті, екінші бөлімі<br />
энергия сақт алу за ң ы ілгеріде (II тарау) өтіледі.<br />
Мұнымен қатар, Л омоносов атом-молекула теориясын (II т а <br />
рау, § 1, 5 ), жылудың кинетикалык теориясын (II тарау, § 10)<br />
ашты, химиялык реакцияларда салмақтык бакылау ж асау үшін<br />
таразыны ғылыми күрал етіп пайдалануды, химия мен физика<br />
ж эне математиканы үластырып физикалык химияны; тағы баска<br />
осы сияқты химияға ғылыми негіз болатын мәселелерді үсынған.<br />
Сѳйтіп, XVIII ғасырдың ортасында, данышпан ғалым М. В. Ломоносовтың<br />
еңбектерінің аркасында химия дәл ғылымдар қатарына<br />
қосыла бастады.<br />
§ 3. ХИМИЯНЫҢ ТАБЫСТАРЫ<br />
Біз — химия ғасырының тұрғын адамдарымыз. Химия біздің<br />
тұрмысымыздың, әміріміздің барлык салаларына сіңіп кеткен.<br />
Автомобиль мен кемелер, самолет пен ракеталар химиксіз ж асалмайды,<br />
химиясыз орнынан козғалмайды.<br />
Ешбір құрылыс кірпіш, цемент, шынысыз мүмкін емес, ешбір<br />
адам тамак, киімсіз, күнделікті тұрмыстык, мәдени керекті<br />
заттарсыз тұра алмайды. Ал, осы заттардыц ешқайсысы химиясыз<br />
ѳндірілмейді.<br />
Химияныц ж эне химия ѳнеркэсібініц ѳркендеуі жалпы шаруашылыктыц<br />
техникалык прогресіне ерекше -эсер етеді. Осы<br />
күнгі халык шаруашылығының алуан салаларыныц кайсысын<br />
алсак та, химияны, химияныц жетістіктерініц нәтижесін .пайдаланбайтыны<br />
жок- Химия ж эне оныц жетістіктері, еліміздіц<br />
экономикасы мен мэдениетініц ѳсуінде, халыктыц хал-ахуалы<br />
кѳтерілуінде, социализмніц материалдык-техникалык базасын<br />
ж асауда ѳте үлкен орын алады.<br />
Жалпы химия ғылымыныц дамуында біздіц еліміздіц химиктерінің<br />
ецбегі ерекше» бүлар бұрын да, қазір де, алдыцғы катардан<br />
орын алады.<br />
Ендігі ж ерде казіргі заман химиясыныц негізгі табыстарын<br />
атап кетейік.<br />
Адам керегіне ұсталатын элементтер санын<br />
және шикізаттар корын есіру. Бүл жөнінде жер<br />
кыртысында көп мѳлшерде бар элементтерді колдануды күшейтумен<br />
катар, сирек ж әне бытырацкы кездесетін элементтерді<br />
9
Change language