Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
200
Martín Sarmiento
decendo o Decreto Real de Filipe IV 27 , fixesen antes inventarios
das miserias con que algúns entraron na administración
de Facenda Real, Xustiza, Empregos, etc., e que eles
desen inventarios das súas antes de inventariaren as alleas.
Uns e outros memoriais xurados servirían para o cotexo e
para saber qué miserias subsisten ou aumentan en España e
qué miserias pasaron da noite para a mañá a ser riquezas
escandalosas, sen herdanza, sen caso fortuíto e sen dereito.
400
Estes inventariadores ditos deberon facer un inventario
do que Deus creara en Galicia, de todos os sitios xeográficos,
de todas as voces galegas e de todas as antigüidades
visibles que atopasen. E isto non impedía o que tamén cumprisen
coa súa comisión principal. Todos os eruditos se
deben magoar de que se perdese ocasión tan acaída, e máis
custeándoa o rei, e no oculto, contra a súa real vontade, e só
a título de estafa e embude, recusteándoa as xentes; ocasión,
digo, de recoller infindos materiais para unha Historia Natural
e Xeográfica do Reino de Galicia, e o mesmo digo das
outras provincias de España.
401
A moitas cousas atenderon os que puxeron nomes ós
sitios xeográficos. Os máis fúndanse sobre cousas da Historia
Natural. E se esta non se sabe, mal se poderán saber as orixes
deses nomes e seguiránse mil erros de confundilos. Como o
meu principal fin nestes apuntamentos é descubrir os tesouros
que agocha o idioma galego para que a xuventude e os
barbados de Galicia se dediquen a cultivalo, apuntarei aquí a
27. Explica o autor no parágrafo 386: “Ó entrar Filipe IV no seu reinado,
expediu un Real Decreto que lin impreso na Historia de Madrid. Mandaba
nel que todos os que habían de entrar a administrar xustiza e facenda,
presentasen antes un memorial xurado e xurídico de todo canto daquela
posuían de seu”.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
etimoloxía de moitos sitios xeográficos de Galicia. Só por
comparanza e por incidencia falarei dalgúns de Castela ou
doutros países. Os casteláns verán aquí o modo, e doado, para
facer o mesmo respectivamente a súa Xeografía, pois eu só
escribo para Galicia e para os seus naturais.
402
Entendo aquí por sitio xeográfico en xeral todo nome de
cidade, vila, aldea, lugar, sitio, montaña, monte, outeiro e alto;
val, río, fonte, lago, lagoa, mar, ría, castro, terra, partido, arcedianato,
arciprestado, xurisdicción, etc. Claro está que é unha
quimera que eu poida responder a todo, nin acaso á centésima
parte. Teño moi poucos materiais. Pero con eses que teño
farei ver, falando por clases, que calquera galego erudito,
seguindo o mesmo método, poderá adiantar infindo neste
asunto se antes se dedica á Historia Natural.
403
De todos os nomes dos sitios xeográficos de Galicia hai
uns antiquísimos e anteriores ós romanos en Galicia. Destes
falarei pouco ou nada, pois non gusto de gastar o tempo en
pescudar o que xa é impescudable. Digo que por vía da regra
eses nomes ou serán orientais e primitivos, ou serán gregos,
ou serán célticos. Se se soubese cáles eran gregos, algo se
podería tentar na súa etimoloxía. Se se soubese cáles eran
orientais, algo se podería conxecturar tendo a Bochart28 , e
esborranchar un pouco de papel. Se se soubese cáles eran célticos,
en virtude do Diccionario céltico, que xa hai, tamén se
podería rabuñar algo. Pero como todos eses nomes das tres
clases ditas non se poden enxergar de fixo, aumenta a dificultade
para calquera deles.
28. “Bochart, Samuel. Geographia Sacra, ou Phaleg e Canaan, un tomo.
Leyden, 1707”.
201