Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
268
Importa dous pementos que eu teña ou non teña gran
memoria, nin que teña ou non teña algo de entendemento. O
que importa saber é que esa práctica de facer estudiar de cor
ós rapaces segundo o proverbio “a letra con sangue entra” é
bárbara, tirana, cruel e moi perniciosa para o adiantamento
das letras. E que as queixas de falta de memoria son pretextos
ridículos para aborrecer a literatura. Asunto é este de máis
gravidade ca o que parece, pois non se toca menos nel que a
fundamental instrucción da xuventude. Ben sei que todo o
dito pasará por paradoxo nos ollos dos que, como machos de
reata, non saben máis camiño que o que lles ensinou o
macho que foi dediante.
269
Dirán outros que me apartei do asunto dun Onomástico
etimolóxico da lingua galega. Os que se queixan de falta de
memoria nin piden nin merecen resposta, pois ou non lerán
estes pregos ou cando chegaren a este xa se lles terá esquecido
o título. Ós demais respondo que o fin principalísimo destes
papeis é espertar os galegos do letargo en que viviron ata
aquí tocante ó seu propio idioma. E advertilos da tiranía que
se executa coa súa mocidade, facéndoos estudiar o latín por
medio dunha lingua estraña que non entenden e obrigándoos
a que esquezan a que mamaron. [270] E sendo certo que eu
vexo como erro pernicioso en xeral o facer estudiar os nenos
de cor e á letra, quixen desterrar este abuso, e en especial en
Galicia. Eu xamais leo, nin estudio, nin escribo para temperar
gaitas, nin galegas, nin zamoranas. Nada diso fixen, nin farei,
por interese, honras, premios, fachenda, ou para facer de erudito
aparente. Nada de todo iso engade ciencia. Tampoco
escribo isto para que se imprima, pois xa non está o tempo
para ser fato dese calibre. Escribo polo meu gusto e para a
miña instrucción, e para exercitarme na demanda da antigüidade,
nobreza e pureza da lingua que mamei. E oxalá tivese
pensado nisto hai agora trinta e catro anos, pois non viviría
192
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
arrepentido, e sei que tería entendido mellor todo canto teño
lido doutros diferentes asuntos.
271
Polo mesmo, e co mesmo fin, cargarei aquí a man na
Historia Natural en común e con especialidade na de Galicia,
probando antes que sen un máis que mediano coñecemento
da Historia Natural nada pode saberse no natural nin no civil
que non for exposto a mil erros e confusións. Non se me
interprete do revés. Non digo que en sabendo a Historia
Natural saberase todo. Digo que non precedendo o coñecemento
da Historia Natural nada se saberá ben. Ó modo que
se poderá dicir que sen unha numerosa librería e selecta, ningunha,
pouca ou moi chafalleira erudición se poderá ter. Pero
cunha semellante librería, e ben colocada nos andeis, con só
iso, digo, poderá suceder que o dono non posúa chisco de
erudición.
[…]
[5.10]
[NECESIDADE DE REDACTAR UN MANUAL DE HISTORIA NATURAL]
342
É ben certo que o que ó lerse causa especial admiración
queda indeleble na memoria. E isto aínda sendo finxido o
admirable por erro do que o le ou oe, que coida ser moi
certo. Aquí está a orixe de que os nenos lembren tanto as
heroicidades dos Doce Pares, as aventuras de Don Quixote,
etc. ¿E quen dubida de que igualmente lembrarían os visibles
prodixios que realmente existen dentro da Historia
Natural, a infinda heroicidade que Deus exerce en todo o
creado e as aventuras enxeñosas que os homes acometeron
para indagar a verdade e desterrar os descomunais vestixios
da avellentada ignorancia? Véxase aquí cánta utilidade se
lograría se a infancia se instruíse na Historia Natural. [343]
Dirán que non hai libros para isto. É así que ningún hai de
193