Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
letras, todos sairán estudiantes e non haberá quen se dedique
ó arado, á guerra e ós oficios mecánicos. [212] Esta política
solapada veu a parar en que moitos a coidan máxima indispensable,
¿e que tiramos con ela? Todo o contrario. Na concorrencia
de moitos rapaces ó estudio apálpase que os de
espírito e viveza, que serían aptos xa polo seu nacemento, xa
polo seu entendemento, para seguiren as letras con utilidade
do público, anóxanse e deixan o estudio, indignados contra a
tiranía de estudiar de cor e contra a crueldade do malvado
adaxio. En troques, os que ó primeiro folio son ineptos para
as letras e que semella que os marcou Deus, polo que xa
teñen de burricos, para o cultivo da terra e para oficios mecánicos,
aturan a albarda e as zorregadas e continúan no estudio.
Teño feito moitas observacións sobre isto.
213
Dirán que se non se estudia de cor non haberá quen se
poña nun púlpito e que así cómpre exercitar a memoria na
nenez. O de exercitar a memoria na nenez téñoo por necesarísimo
e moi útil para o porvir, e todos estes papeis diríxense
a iso. Pero o estudiar de cor non é exercitar a memoria senón
atormentala, ofuscala, trastornala e pór a proba a paciencia
da xuventude. ¿Que ten que ver fecundar a memoria de especies
fixas, boas, certas, claras e exquisitas con estudiar de cor
e á letra? O que en Madrid sae a pasear polas rúas e a reflexionar
no que ve, volve a casa coa súa memoria inzada de
especies ser ter estudiado nada de cor. [214] Pola contra, un
neno ó cal no mesmo espacio de tempo se lle cargue e obrigue
a que estudie de cor seis ou sete períodos á letra, estará
mallándose toda unha mañá, recitando, repetindo, transpoñendo
e trastornando o texto, atordando os oíntes, as paredes
e aínda a si mesmo. E ó cabo, ¿que tira deste exercicio? Nin
estudiar ben os períodos, nin entender ben nin mal a substancia,
nin fecundar a súa memoria con algunha nova especie.
¿E isto se chama exercitar a memoria?
190
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
215
Acabo de oír a un castelán que estando en Galicia oíra
alí a un rapaz que estaba recitando por meter na memoria
isto: “tu mihi dabis poenas; tu me las pagarás”. O chiste estaba
en que o rapaz pronunciaba págaras como esdrúxulo. Así,
repetía mil veces: “tu mihi dabis poenas: tu me las págaras”.
A isto engadía o bordón: “ahora, ahora; dice, dice; tu mihi, tu
mihi; dabis, dabis: tu mihi dabis poenas: tu me las págaras,
págaras, págaras”, etc. ¿É isto exercitar a memoria? ¿Que é isto
senón un arbitrio para trastornar as potencias intelectuais da
xuventude cando están máis aptas para a ensinanza? [216]
Advirto que hai expresión galega case idéntica coa expresión
castelá “tu me las pagarás” e que non a ignoraría o estudiantiño,
pois a tería oído a seus pais máis veces do que quixera
cando o ameazaban con esta tremenda expresión: “cala, que
ti mas pagarás”. ¿Pois como o rapaz estudiaba págaras e non
pagarás? Coido que descubrín a causa. Hai en Castela a máxima
de que en tales e en tales ocasións nada falarán os estudiantes
no seu vulgar castelán mais en latín. En Galicia hai
máis, e é que cando teñan que falar en vulgar os estudiantes,
é delicto o falar en galego e non en castelán.
217
Sábese que os galegos non entran ben na pronuncia castelá
do ja ou xa25 e que se han pronunciar a voz páxaras como
en Castela, dirán págaras. Coidaría o rapaz que págaras era
castelán e así o estudiaba de memoria. ¿E isto é exercitar a memoria
ou é exercitar o riso dos oíntes? ¿Que papel faría na
memoria daquel rapaz aquela expresión que non entendía? Pois
así é todo canto os nenos estudian de memoria forzados e non
así o que eles estudian de vontade e polo seu gusto.
[…]
25. Nos dous casos, remite ó fonema fricativo /x/ do castelán; pois na
época aínda se utilizaba pra representar este fonema o grafema , en palabras
como , ou , ó lado de e , en palabras
como ou .
191