Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
láns, etc. e para saber os seus usos e virtudes, ou pola tradición
dos naturalistas ou pola lectura dos libros, se seguiren as
letras. Os brinquedos que fan os nenos co sabugueiro, co
corimbo das hedras ou cagote, coa persicaria urens, coa flor
da digitalis ou estralote e dos subrilotes ou cabaciñas, co celme
da apóutega, do xasmín, da flor da paixón, da herba salgueira,
dos chuchameles e de todo xénero de froitos e grans.
Os brinquedos fanse coas cunchas da xiba, da centola, das
cornas e caramuxas, dos camaróns, coas cunchiñas das ameixas,
das vieiras, etc.
[5.8] [5.9]
[PEDAGOXÍA A TRAVÉS DO XOGO.
CONTRA O ENSINO MEMORÍSTICO]
203
As diversións dos xogos que corresponden a tal e a tal
tempo; o que fan por mor de cazar paxariños, do que só eles
poderán escribir moito; do que discorren para facer visgo, ou
de acivro ou de leituga brava ou do propio visgo que nace
nas árbores, etc., pregunto: ¿para saberen todo isto os nenos
estudiaron algo de memoria? ¿Leron algúns libros? ¿Precisaron
do idioma castelán ou do latino? Nada desto. Abóndalles
aquel pouco idioma vulgar que saben, e con todo sonlles
inesquecibles os nomes galegos de todas as cousas ditas e
aínda a moitas llelos puxeron os mesmos nenos, e por tanto
son antiquísimos. [204] Máis aprecio oír e saber dúas ducias
de voces vulgares que son especiais de nenos e de vellas que
todas as voces híbridas e hermafroditas que cada día saen de
novo nalgúns libros. Cicerón tiña especial gozo en oír falar a
súa sogra porque lle parecía que oía falar os Nevios, Pacuvios
e Plautos. Non importa que esas voces estean deturpadas.
A dúas voltas que lles der un xenio etimolóxico,
reduciraas á súa primeira ortografía, descubrirá a súa antigüidade
remota e a súa propiedade significativa.
186
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
205
No meu país úsase entre nenos a voz panterlo e aplícase
a un ichó para cazar paxaros sen visgo. E así hai entre eles a
expresión “vamos armar ao panterlo”. Non esquecín esa voz, e
xa moi cargado de barbas tentei pescudar a súa orixe. Atopeina
polo acaso de ler na Historia Ludicra de Balthasar Bonifacio
22 . Panther, pantheros é voz grega que significa un xénero
de rede para coller todo xénero de aves, e aínda de animais,
do cal tomou o nome. Despois lin que en Francia se usa esa
voz algo alterada en pantière e que significa o mesmo, e se
poderá ver no Diccionario económico de Chomèl 23 . [206] Non
digo que os galegos tomasen esa voz inmediatamente dos gregos,
aínda que non sería inverosímil; tampouco acredito que a
tomasen dos franceses, a causa da terminación. Crible é que
uns e outros a tomarían dos romanos, e estes dos gregos.
Introducida no latín a voz panthero, farían os romanos de
Galicia o diminutivo pantherulo e despois os nenos panterlo.
Os franceses conservan o absoluto en pantière e os galegos no
seu panterlo un diminutivo, e con razón, pois o panterlo dos
nenos non é rede, senón un quid pro quo. É como un cesto
feito de vimbio e de figura piramidal, o cal está elevado, con
engado e unha trapela, e ó turrar o neno por un cordel, cae o
panterlo e colle os paxaros debaixo.
207
Poucos galegos saberán esta orixe de panterlo, e se algúns
o saben, eu escribo para os máis. ¿Que cousa máis doada
que conseguir, se se quere de veras que a volta de tantas
voces que xa saben os nenos pola súa inclinación, saiban
outras infindas máis se nos seus significados se lles fai patente
algún uso ou propiedade do seu gusto? Son infindas as
22. “Bonifacio, Balthasar. Historia Ludicra, 20 libros. Venecia, 1652”.
23. “Chomèl, Noel. Dictionnaire Oeconomique (4ª edición moi aumentada
por Jean Marret). Commercy, 1745”; “Chomèl. Supplement au Dictionnaire
Oeconomique, por Pierre Roger, 4 tomos. Commercy, 1741”.
187