Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
184
Martín Sarmiento
diar de cor, que é o cocón e o espantallo que ós nenos fai
enxeitar todo xénero de estudio. Había de introducirse só por
un ano esa ensinanza para cada neno por vía de entretemento,
xogo e conversa, sinalándolle co dedo todas as cousas visibles
do país e dándolles os nomes galegos que alí soubesen ou os
que usasen noutros países de Galicia. [194] Nese caso, os mesmos
rapaces buscarían a porfía e levaríanlle ó mestre as cousas
dos nomes que querían saber: levarían froitas, froitos, grans,
follas, flores, herbas, paxaros, bechos, peixes, cunchas, mariscos,
etc. O mesmo debería de facerse coas cousas artificiais, cos
xogos e enredos. Pouco importaba que non soubesen os
nomes galegos para todas esas cousas. Cando menos sabían os
que había e cada un co tempo podería indagar máis. Tempo
houbo en que non tendo visto eu pavos, oíndo contar nun
conto que a un mandaran ‘gardar os pavos’, entendín que o
mandaran gardar os pabíos, que son os cabos das candeas.
195
Os nenos non poden facer concepto das voces nin das
cousas senón polas poucas cousas que viron e polas poucas
voces que saben. A un paseo de Pontevedra está o Colexio
de Lérez de benedictinos. A tres leguas está o de Armenteira
de bernaldos. Por un acaso vira en Pontevedra monxes
bieitos con cugulas nunha rogativa. Era tan neno que nin aínda
oíra nomear a san Bernaldo nin tiña visto a súa cugula.
Sucedeu que pregou en Pontevedra un monxe bernaldo coa
súa cugula branca, vino pregar e preguntándome en casa
quén pregara, respondín lixeiro: “Pregou un frade de Lérez
vestido de branco” 21 . Nin Tito Livio respondería con máis propiedade
se non tivese máis especies anteriores cás que eu
tiña daquela. [196] Nisto coñécese cánto é preciso e útil que
os rapaces entren a estudiar a xerga da Gramática fecundados
xa de moitas voces galegas (e os casteláns de castelás) e dun
21. O frades bieitos visten túnica negra, mentres que os bernaldos a
levan branca.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
visible e palpable coñecemento das cousas do seu país. Se
nunha poboación se examinan doce rapaces de case unha
mesma idade e se lles pregunta polo número de nomes que
saben, dos cales coñezan tamén as cousas significadas, notarase
gran diferencia, uns saberán moitas voces e outros moi
poucas. Estes polo descoido dos pais e os outros porque acaso
amolarán a todos con preguntas.
197
O ser os nenos moi preguntóns e pescudadeiros é un sinal
moi admirable. A estes, se hai quen os diferencie, debe dirixirse
a ensinanza con particularidade, pois o querer saber é o
mellor principio para logralo. Non hai cousa das que Deus
criou que non sexa admirable e que non teña algunha especialidade
que agrade algún sentido exterior e todos os interiores.
Así pois, o modo de inclinar os rapaces á Historia Natural do
seu país sen libros, e só con ensinarlles a súa lingua nativa con
extensión, é sinalarlles as cousas co dedo e coa advertencia do
que tiveren de curioso e singular, que os afague.
[…]
201
Sobre este pé insisto en que para os nenos galegos tomaren
unha tintura da Historia Natural do seu país é tiranía facelos
estudiar de memoria e que comecen polos libros. Iso é
para despois, se han seguir as letras. E que as sigan ou non,
esa tintura no modo proposto serviralles para o goberno da
súa casa e ensinanza verbal dos seus fillos, e aínda para curárense
a si mesmos de toda enfermidade que non sexa a da
morte, pois para todas hai remedios en calquera país se nel
se estudia a Historia Natural e se recollen as observacións dos
nativos e se fan outras á súa imitanza. [202] Apalpando as
cousas da Historia Natural e sabendo xa os seus nomes galegos,
e isto sen estudiar de cor, despois tampouco cómpre
estudiar de cor para ir sabendo os nomes latinos, os caste-
185