Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
hebrea, gótica e nas vulgares, e con algunha especialidade
na Historia Natural e na maior parte dos seus mixtos. Protesto
a lei de relixioso que estou moi distante de vivir nesa falsa
suposición. Non escribo como quen ensina, mais como quen
se queixa de que non lle teñan ensinado como quixera que
hoxe lle ensinasen se xa estivese en disposición para iso.
Arrepentido do que non sei ou non puiden saber, escribo
para que outros non cheguen ó tempo de arrepentirse, xa en
valuto, podendo precaverse ó principio.
187
Os que coma min vivimos retirados por instinto ou por
xenio, non podemos ver e apalpar a infinitésima parte das
cousas que Deus creou; só nos queda o recurso a tal cal libro
e ás voces ó aire. E como as voces non se caletran ben sen as
cousas, nin as cousas sen as voces, alimentámonos de voces
e de cousas inintelixibles, porque as máis creounas da nada a
nosa fantasía. Quero dicir que non sabemos saír de entes de
razón, e máis visto que foi ese estudio o noso leite primitivo
nos estudios. [188] Non obstante coñezo que a Historia Natural
é conxenial á nosa natureza racional. Polo que a min
sucedía, era moito o gozo que me causaba o topar cunha voz
castelá ou latina cun significado que penetraba, aínda que
non apalpase a cousa, e con máis especialidade se a cousa
pertencía á Historia Natural. Contra o ano de 1744 tiña a
cabeza inzada e ateigada de nomes, pero sen posuír as ideas
das cousas. Só sabía as voces e falaba delas coma un papagaio,
e adoecía non pouco por ver os significados.
189
O ano de 1745 pasei a divertirme a Galicia e fixen a mesma
xeira o ano de 1754. No tempo que me detiven naquel
reino procurei recapacitar o pouco que mamara da lingua
galega e fixen especial estudio de recoller e escribir todas
cantas voces oía falar ós rústicos e moitas latinas e galegas
182
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
que por acaso lía nalgúns instrumentos antigos. En especial
era o meu principal estudio recoller as voces pertencentes á
Historia Natural en toda a súa extensión de árbores, arbustos,
herbas, peixes, cunchas, mariscos, insectos, animais,
aves e algunhas de minerais. Engadindo ó devandito as
voces xeográficas de lugares, montes, ríos, pontes, etc., que
pasei na miñas xornadas por Galicia cheguei a escribir cen
pregos desta miña letra. [190] Por se aínda fora pouco vir a
Madrid cargado de voces galegas, tamén vin cargado con
moitísimas cousas da Historia Natural de Galicia. Non hai
vexetal de Galicia, nin marisco ou cuncha das súas ribeiras
que hoxe non teña na miña cela. E con razón admiran os
que veñen a ela a prodixiosa colección que en tan pouco
tempo fixen, e isto sendo así que todo o collín polas miñas
mans e todo o escribín cos meus dedos, e canto a peixes e
mariscos todos os probei cos meus dentes e con abundancia.
[191] Despois de voltar de Galicia ó retiro da miña cela, procurei
nos momentos libres acertar os latíns correspondentes
a todas as voces e cousas, sen omitir tentar tamén as súas
etimoloxías reducíndoas case todas a raíces latinas. Tamén
procurei pescudar moitos nomes casteláns correspondentes.
Confeso que todo o dito é aínda pouco para o que eu quixera
saber. Pero apálpase no que levo feito que é abondo o
espacio dun ano para que un rapaz galego tomase unha
máis que tintura da Historia Natural de Galicia antes de
entrar na Gramática, se houbese mestre que lla soubese ensinar.
[192] Despois entraría como pola súa casa a estudiar
latín e con infinda facilidade polo que dixen arriba. Caletraría
a pureza do idioma galego, comprendería mellor o latino,
e sen querer faríase cargo do castelán e tería os fundamentos
para estudiar o italiano e francés.
193
En cada cidade e vila populosa de Galicia debería de
haber algúns que se dedicasen a ensinar ós nenos a lingua
galega con extensión e con propiedade. Non facéndoos estu-
183