Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
176
Martín Sarmiento
máis explicación. Botando a pasear un dos N, que acaso procedeu
de trastornar o H que se omitiu, diría ó principio enthena
(de anthina), insecta. Hai dous camiños para entender
esa voz insecta: ou dicindo que son insectos das flores ou
que son os embrións ou insectos que se alimentan da entena
ou de mel anthina da primavera. Se hai texto do primeiro,
non sei. Para o segundo vén idéntico o texto de Plinio. Así,
insecta na glossa supoñen polos embrións das abellas, que
con propiedade poden chamarse insectos.
127
É tan abundante a lingua galega, non para significar abstraccións,
pero as cousas que se apalpan, que actualmente se
usan catro voces para significar o panal de mel. A voz entena,
grega latinizada. A voz favo, de pura latinidade. A voz panal,
latina derivada de panis. E finalmente a voz trebo, que se usa
no país de Caldelas. Todas significan o panal e acaso haberá
outras moitas que eu non sei e que significarán o panal en
varios estados ou respectivos a varias cousas 14 . [128] A voz trebo,
que hoxe se usa en Caldelas, causoume abraio cando a
oín. Pero a pouca reflexión sospeitei que ten a súa orixe no
latín trifolium, en canto florido. É inconcuso que a voz castelá
trébol e a galega trevo igualmente veñen do latín trifolium.
14. Sarmiento identifica erroneamente a palabra trobo (que o Diccionario
da Real Academia Galega define como “habitáculo artificial para as abellas
onde un enxame forma as súas entenas, acondicionado a imitación dos seus
refuxios naturais, ben en vimbio, en cortiza ou en madeira”) coa voz trevo
(segundo o mesmo diccionario: “herba caracterizada por ter as follas agrupadas
de tres en tres, moi utilizada para alimento do gando”). A segunda, tal
como o autor asegura no texto, deriva do étimo latino trifolium. A orixe do
erro provén de que, conforme a afirmación do propio Sarmiento, coñecía a
primeira palabra a través dunha variante local trêbo (esa é a forma gráfica
que el utiliza). Por parte o significado de ‘panal’ que el recolleu tampouco é
o máis común en galego, de ‘colmea’. Débese ter en conta que no texto orixinal
sempre se fala de trebo, con , entendida como unha mesma palabra
con dúas acepcións. Nós escribimos trebo cando se fala do trobo ou colmea,
e trevo cando se fala do trifolium ou trébol.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
Hai moitas especies de trevo. Hai trevo oloroso, que é o melilotus,
aludindo ó arrecendo ou sabor do mel. E hai trevo dos
prados, de flores purpurina que teñen, segundo Lemery 15 , un
celme meloso, doce e agradable. Estas dúas diferencias abondan
para o caso. [129] Digo que o chamar en Caldelas trebo ó
panal de mel orixinaríase de que as abelliñas o fabrican pola
primavera das flores do trevo, que saen de cedo. Non do trevo
meliloto, que tamén Plinio o fai pasto das abellas, pois este
non é tan común, senón do trevo dos prados, que é moi
común. Así, os daquel país aludirán a que o panal se fabricou
das flores do trevo, non usando da voz entena, que só significa
panal de flores, senón da voz trevo para significar a especie
de flores. Polo mesmo coido que trevo non significaría ó principio
calquera panal, senón o panal da primavera, ó modo
que xa queda dito da entena.
130
Nada do dito ata aquí desta voz é superfluo, e aínda sen
ser superfluo podería engadir máis, se esa voz fose o meu
único asunto. O dito abonda para que os galegos abran os
ollos e os rústicos casteláns pechen a boca; estes para que
non censuren o que non entenden e aqueles para que matinen
sobre o que falan. E crean uns e outros que non teño
por imposible que da maior parte das voces galegas poida
facerse unha descrición analítica ó modo da que aquí fixen
da entena. E se algún dixese que isto non é para todos, conveño
niso. Pero, ¿como poderei convir en que isto non sexa
para ningún? [131]. Non obstante, eu digo que isto é para
todos, non todo, pero con distribución acomodada. Os máis
rústicos poderán concorrer, preguntados, coas súas voces
resesas e idosas e coas frases e adaxios do seu país. Iso é o
que eu máis estimaría saber, pois non o podo saber por libro
15. “Lemery, Mr. Nicolas. Dictionnaire Universel des Drogues Simples
(Edición 3ª, acrecentada con 25 láminas e cada unha cos 16 simples). Paris,
1748.”
177