Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
170
Martín Sarmiento
de paxariños, de peixes e de cunchas se están na beira do
mar; de árbores ou plantas que lles serven para os seus enredos;
de roupas e vestido de que se serven para adobiarse, dos
enxovais de casa que ven cada día, etc.
112
Con esta prevención poderase instruílos no que son
declinacións e conxugacións. Non se lles debe propoñer nisto
nomes nin verbos cunha significación de que non teñan clara
evidencia. Por esta razón debe desterrarse o nominativo musa
e o nominativo tempus, e substituílos polas voces terra e corpus.
Do significado de tempus nin aínda os barbados teñen
noción, e musa é un arcano que non ten significado visible.
[113] Tamén das conxugacións deben desterrarse os verbos
amo e doceo e substituílos por outros de significado visible,
pois doceo significa cousa de entendemento e amo de vontade.
E eses dous entes invisibles aínda non son para a capacidade
dos nenos. No dito ocuparase pouco tempo, o tempo
principal empregarase en construír libros bos, non moi difíciles,
mais que sexan instructivos. Deben tentarse construccións
primeiro que verter romances en latín. O construír só se reduce
a entender e o outro xa pica en falar a lingua. E isto é sen
dúbida máis difícil ca o primeiro.
114
A principal mira do mestre debe ser ir construíndo co discípulo,
descifrándolle todas as voces latinas que están ocultas
nas voces galegas, sinalándolle a inflexión que intervén e
inculcándolle a oración ou frase que alí se presenta. Se a voz
latina ten dúas voces galegas, non se debe adaptar a que non
ten conexión coa raíz, mais aquela que envolve a raíz mesma,
v. g., se ocorre a voz capedo, non se debe traducir arxidal ou
barreñón, mais a voz galega gabedo, pois alén de significar o
mesmo, é a mesma voz latina capedo cunha moi leve inflexión.
Se ocorre a voz latina rudica, non se debe traducir pao ou
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
estaca, senón rodriga, que é a mesma rudica das viñas. Se
ocorre a voz situla, non se debe traducir herrada nin cántaro,
senón sella ou silla, que é a mesma voz situla e significa o
mesmo, como por semellanza a voz vetula debe traducirse
vella e non anciá. Pola contra, o latín veterano non se debe
traducir vello nin ancián, pero coa voz galega vedraño, etc.
115
Destarte, así o mestre discorrendo para a ensinanza,
como o discípulo advertindo e atendendo ó que lle ensinan,
irán decatándose a un mesmo tempo da nobreza, antigüidade,
pureza e harmonía da lingua galega vulgar que falan.
Apalparán que a un mesmo tempo estudiando dúas linguas,
non estudian senón unha con dúas terminacións. Informados
ben do constante modo e analoxía con que as voces latinas
pasaron a ser galegas, seralles despois moi doado comprender
o modo e analoxía con que as mesmas voces ou outras
latinas pasaron a ser vulgares en todos os dialectos da lingua
latina, que é nai e matriz de todos eles. [116] Entrará despois
o galego así instruído en entender o castelán, italiano, lemosino,
francés e portugués, non a rumbo, ó aire e polo oído,
pero tamén con comprensivo coñecemento do fondo, orixe,
inflexións e significacións das máis das voces deses dialectos.
Dise dos galegos que, aínda sendo iliteratos, entran cunha
facilidade suma nas linguas francesa, italiana, castelá ou
lemosina. E de certo que isto non é polo que se ocuparon
coa Arte de Nebrixa, mais en virtude do seu nativo idioma e
das súas nativas pronuncias.
117
É verdade que os galegos rústicos non entran ben nalgunhas
pronuncias mouriscas que hai na lingua castelá porque
sendo a lingua galega labial, non se acomoda o galego a
abrir un palmo da boca e a sacar un palmo de lingua para
pronunciar as letras guturais que quedaron dos mouros. Tam-
171