Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
37
A dificultade está en que as máis das voces mudaron de
significación e se desfiguraron nas súas letras. A solución a
esta dificultade entenderase mellor con exemplos e aclararase
máis doadamente a dificultade. Proponse, v. g., a voz galega
año, que significa o cordeiro. Busco a súa orixe nas voces latinas
significativas de animais e bato coa voz agnus, que significa
o mesmo. Pero se se me propón a voz cordeiro, non debo
dicir que se orixinou da voz agnus, aínda que año e cordeiro
significan o mesmo. As dúas concordan no significado, pero
non nas letras. [38] Así, para sinalar a verdadeira orixe da voz
cordeiro cómpre achar unha voz latina que concorde nas
letras e no significado. De feito hai esa voz e é de purísima
latinidade. Cordus, a, um é un adxectivo que significa unha
cousa tardía. Esta voz aplícase a moitas cousas, v. g., foenum
cordum, o feo que se sega moi tarde. A mesma voz cordus
aplicárona os antiquísimos latinos ás crías das ovellas que
nacían serodias e por iso chamaban a esa cría agnus cordus.
Aquí se apalpa que a voz cordeiro vén do latín puro cordus, e
apálpase de camiño que se chaman con impropiedade cordeiros
as crías das ovellas que nacen no seu tempo regular. Posta
xa a orixe etimolóxica das voces año e cordeiro no latín puro
agnus e cordus, débese parar aquí e non pasar a pescudar a
orixe desas dúas voces latinas por evitar prolixidade. [39] Pero
ó curioso que quixer pasar adiante seralle máis doado que dar
localizadas as voces vulgares na lingua latina. Para isto hai
poucos libros e ningún para pescudar as voces galegas. Para
seguir a orixe das latinas hai moitos e excelentes libros.
Varrón, Festo, Nonio, Gellio, san Isidoro, Martini, Fungero,
Vossio, etc., colmarán os desexos de calquera.
40
O que fai recuar a moitos eruditos á hora de dedicarse ó
utilísimo estudio das etimoloxías consiste na case infinda
variedade de alteracións das letras que cos séculos se fixeron
e tal vez en faltarlles o xenio combinatorio e analítico. Deixo
162
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
como a desprezables os que desdeñan ese estudio por inútil
e caprichoso. Por vía da regra carecen dos prerrequisitos para
abrazalo. O mesmo digo dos que menosprezan o estudio da
Historia Natural. Así, supoño que os dese calibre rirán destes
papeis, ós que non poderei corresponder senón compadecéndome
da súa supina ignorancia. [41] Todo saber se alicerza
na verdadeira e propia significación das voces e no
fundamental coñecemento das cousas. Sen caletrar a orixe
das voces e sen saber unha como historia de todos os pasos
que tiveron, das súas alteracións nas letras e nos significados
ata o tempo presente, xamais se falará como racional, mais
como un papagaio ou loro. E o que é máis, xamais se entenderá
ben un libro que se escribira noutros séculos distintos
do presente. Son moitas as voces vulgares cuxa presente significación
é totalmente metafórica e moi distante e distinta da
primitiva. E sen saber esta, xamais se penetrará a propiedade
ou impropiedade da metáfora.
[…]
[5.3]
[O ESTUDIO DO LATÍN A TRAVÉS DO GALEGO]
77
Todo mestre que non é quen de responder a calquera
pregunta racional dos seus discípulos, nin é mestre nin farrapos
de gaitas. Se cadra os discípulos non fan preguntas e
repreguntas sobre o que se lles aprende por non entenderen
o que se lles di, e non entenden porque non se lles sabe
ensinar. Teño dito mil veces que se eu non lle dou explicado
a un rústico a cousa máis abstrusa de modo que a comprenda,
debe xulgarse que eu mesmo xamais a entendín.
78
O mestre debe acomodarse ó discípulo usando só das
voces que o discípulo sabe e comprende. Nisto consiste o pun-
163