Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
156
Martín Sarmiento
pouco os saben os portugueses, italianos, franceses e casteláns
que non teñen ningunha lectura. Para estes é tan tártara
a voz paralaxe como para os galegos, sendo así que se acha
introducida nos catro famosos diccionarios respectivos. Dirán
que neses diccionarios está explicada esa voz e outras tan
estrambóticas. Non dubido diso, pero tampouco se debe
dubidar de que esas explicacións se poderán formar en lingua
galega. [19] Na explicación dunha voz estraña a un idioma
non deben entrar outras voces estrañas que precisen de
explicación, só deben entrar as voces vulgarísimas, triviais e
que entendan todos. O demais é querer explicar ignotum per
ignotius. O galego non necesita de lingua estraña para explicarse
e para explicar todos os seus conceptos.
20
Explíquese a un neno a voz paralaxe deste modo: “¡Ai
meniño! Olla, se te pós debaixo dun melón que está colgado
do faiado, anque a túa vista estropece no melón, fai de conta
que ela vai a parar ao cravo do cal o melón está dependurado.
Arrédate 10 ou 12 pés a calquer lado da sala. Bota a vista
polo melón, e verás que xa ela non vai a parar ao cravo,
senón a un pontón que está distante dele. Nisto se fai no
melón coas dúas raíñas da vista unha cruz ou tixeira aberta.
Así pois, a aquela variación de lugares que a vista fai chaman
os gregos e os latíns parallaxis, e ti chamarás paralaxe.” [21]
Aprendido o neno da paralaxe caseira, con facilidade entenderá
a paralaxe astronómica, maxinado que os planetas e
estrelas son uns como melóns pendurados do teito do ceo.
Apostarei que un rústico portugués ou castelán non coñece
mellor a voz paralaxe polos seus diccionarios respectivos. O
que dixen da voz paralaxe débese entender doutra calquera
voz estraña, por exótica que for, e aínda que sexa facultativa.
Dese modo poderá un galego erudito e curioso formar un
corpulento vocabulario galego que iguale ou exceda os dez
tomos do Vocabulario portugués de Bluteau.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
22
Non propoño que isto se execute, só fago ver que se podería
executar. Dirán que nese caso non podería o galego citar
autores que tivesen empregado aquelas voces. Distingo: para as
voces puras galegas que se falan non cómpre citar autores, pois
ningún autor cita Nebrixa no seu Diccionario, nin o padre
Pereyra no seu. Para as voces espurias, achegadizas e estrañas é
escusado citar autores que por antollo ou necesidade as introduciron,
pois introducíronas sen citar autores anteriores. E oxalá
non fose lícito a todo escritor introducir voces estrañas, pois
cónstame que moitos, pesimamente, as introduciron sen entendelas,
trastornando a súa verdadeira significación.
23
A miña intención non é introducir voces estrañas no idioma
galego. Só é propoñer ós galegos eruditos e curiosos que
recollan e coordinen as voces galegas que actualmente se
falan en todos os territorios de Galicia e que fagan máis aprecio
da lingua que mamaron. Non digo que postos en Castela
falen galego, pero que non fagan estudio de esquecer o seu
idioma por compracer os casteláns. Deben sacudirse, e con
aire, daqueles idiotas e badulaques que se escoitan falar castelán
a algún galego e a este se lle escapa algunha voz, frase,
pronuncia e sotaque de Galicia, ceiban a gargallada de risa
burricán. [24] En Madrid concorren de todas as nacións e de
todas as provincias de España, e cada un, á curta ou á longa,
descobre polo sotaque, frase, pronuncia ou voces, que non é
castelán. ¿Con que conciencia, pois, non rin deses e só rin
dos galegos? Eu coido que o riso contra estes é fillo da inveterada
e perniciosa aversión que acá padece a nación galega,
coma se fose lapona. Deus criou en Galicia todo canto se
poderá necesitar para o preciso, para o agasallo e aínda para
o superfluo, e concedeu tal tempero ó seu clima e terreo que
en poucos anos poderá ter todo canto se introduce en Galicia
doutros países. Pero os inimigos dos galegos conseguiron que
non só abandonen o seu idioma, pero que descoiden tamén
157