Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
3
152
Martín Sarmiento
O texto de san Paulo “Invisibilia enim ipsius (Dei), a creatura
mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspicitur” 2 , e o
vulgar axioma aristotélico “Nihil est in intellectu, quin prius fuerit
in sensu” 3 , proban que as primeiras voces que hai que estudiar
en calquera idioma deben ser as que significan cousas
visibles. E isto moito antes de entrar a encher a memoria coas
voces significativas de cousas invisibles e inmateriais. [4] Por
non atender a esta graduación na educación da mocidade,
malógranse moitas habelencias, as cales, educadas con este trastorno
de estudios, nin aínda en diante poderán evitar mil confusións
para si e para outros. Por esta razón son do dictame de
que antes de poñer os nenos ó estudio da Gramática Especulativa,
da Lóxica e da Metafísica, se lles ensine o idioma vulgar
con extensión, sinalándolles co dedo as máis das cousas visibles
e inculcándolles os nomes correspondentes. E como para isto
non se lles debe impoñer que reciten e estudien de memoria,
entrarán gustosísimos os rapaces a ver, repasar e admirar as
cousas que Deus criou, e sen quereren nin estudiaren de
memoria, saberán as voces fundamentais do seu idioma.
5
Despois seralles máis doado aplicar os nomes latinos
como se a cousa tivese dous nomes. O mesmo digo dos
nomes casteláns, se os houber. O castelán non necesita saber
os nomes galegos, pero o galego precisa saber os nomes
galegos, latinos e casteláns. ¿Non será desatino facer estudiar
de memoria a un neno galego betula, ae, ‘o bidueiro’, se non
ten idea de abedul nin de betulla? Por contra, se se lle ensina
co dedo a árbore bidueiro e se lle di: esta árbore vén do latín
betula e betulario, e o castelán abedul vén da mesma raíz,
2. “Os conceptos invisibles que proveñen de Deus son entendidos polas
criaturas do mundo a través das cousas (materiais) que foron creadas”. San
Paulo, I Epístola ós romanos, I, 20.
3. “Non hai nada na mente que previamente non estivese nos sentidos”.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
betula ou betulla, ¿non collerá de memoria betula, abedul e
bidueiro como tres nomes dunha soa árbore que veu e apalpou?
¿A que será, pois, mortificar os nenos tantos anos se non
se pensa en ensinalos ben?
6
Ninguén que non saiba a lingua galega con bastante
extensión poderá ensinar ben o latín a un neno galego. Inculcaralle
o castelán e o latín, pero nin un nin outro idioma
comprenderá o neno se mediante o seu idioma vulgar non se
lle ensinan as cousas co dedo. [7] ¿Que cousa máis ridícula
para ensinar a un neno, ou castelán ou galego, que desexa
estudiar a lingua polaca, v. g., que o poñerlle na man a Arte
gramática da lingua polaca explicada unicamente en latín? Se
o neno non sabe latín, ¿como entenderá a explicación? [8] A
Arte de Nebrixa escribiuse para que os casteláns estudiasen a
lingua castelá e latina. Teño unha Arte de Nebrixa que se
imprimiu en Francia para que os nenos franceses estudiasen
o latín. Pero a explicación non está en castelán, pois sería
ridícula, mais no vulgar francés, que xa sabían os nenos. O
mesmo digo da Arte do padre Pereyra, que escribiu para que
os nenos portugueses estudiasen o latín. A súa explicación
está só en portugués, e sería ridícula en castelán.
9
En virtude do dito propoño que a vulgar Arte de Nebrixa
que se reparte ós nenos en Galicia para que estudien latín, é
insuficiente para ese fin. Debía, pois, imprimirse un Nebrixa
e os demais libros de Gramática coa explicación escrita en
galego, e debía explicarse tamén a boca nese mesmo idioma
que saiban xa os nenos. [10] Dirán que coa Arte vulgar se
estudian a un mesmo tempo as dúas linguas, castelán e latín.
Eu digo que ningunha se estudia porque non se aplica lingua
coñecida que poida unir e ligar as dúas. O fin principal é
estudiar a lingua latina: ¿e quen non ve que poderá un neno
153