Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Limiar
espírito; unha liberdade que, certo é, non pregoou ós catro ventos,
mais reservou en boa parte para si mesmo, pero da que
intimamente procurou non renegar nunca. Quizais a manifestación
máis notable desa orixinalidade sexa o seu interese polos
asuntos galegos, inseparable da súa atención e aprecio cara ó
popular, verdadeiramente insólitos no seu tempo e no seu
medio. Como tentamos demostrar no noso traballo introductorio,
non concordamos co punto de vista segundo o cal a afección
de Sarmiento por Galicia se explica por cousa dunha
especie de estraña excentricidade. Pero é innegable que se precisaba
grandes doses de orixinalidade e unha afouteza moi
pouco convencional (nun medio dominado por un ríxido formalismo)
para levar esa afección ó punto ó que el a levou.
Efectivamente, se o noso autor pode considerarse un
auténtico fundador da tradición galeguista, non será soa nin
principalmente porque concentrou os seus extraordinarios
dotes intelectuais nunha serie de aspectos da realidade galega
como ninguén fixera antes, mais precisamente polo seu descubrimento
de Galicia canto tal. Sarmiento abordou múltiples
facetas do país (a historia, a natureza, a lingua, a economía, a
etnografía, a xeografía...), pero o máis novidoso é que a súa
focaxe repousa nunha idea xeral da especifidade galega. Non
contento con esa innovación, adoptou outra: o ton, ou mellor
a perspectiva, reivindicativa. Se Galicia padecía de subordinación
e minusvaloración (allea e propia), había que sacudirse
complexos, restaurar a autoestima e darse a valer fronte ós
demais. Pero, lonxe do victimismo e a autocompracencia,
había tamén que superar vellas inercias (o noso autor declara
aborrecer unha frase con que se rexeitaban os experimentos e
as innovacións, e que cita con frecuencia: “acá non é costume
facer iso”) e esforzarse para facer progresar o país.
Sarmiento é aínda, en boa parte, un océano inexplorado,
e isto é, sen dúbida, un indicio das nosas carencias colectivas.
A presente antoloxía só pretende sumarse modestamente ós
esforzos para dar a coñecer a importancia, o interese e a per-
14
Henrique Monteagudo
Henrique Monteagudo Limiar
tinencia da súa cativadora figura, nun aspecto concreto do
seu labor que foi obxecto (ben merecente) dunha atención
especial: os seus estudios filolóxicos. A pesar de que esta vertente
é unha das mellor coñecidas da inxente obra sarmentina,
hai que dicir que estamos lonxe de ter unha pintura
completa dela. Para realizarmos a nosa escolma partimos,
loxicamente, do labor doutros estudiosos, en particular do
finado José Luis Pensado, a quen, por riba das nosas diferencias
de criterio e diverxencias de opinión, ofrecemos aquí
unha rendida homenaxe. Sen as súas edicións da Carta sobre
a orixe e formación da lingua galega, do Onomástico etimolóxico
da lingua galega, dos Elementos etimolóxicos segundo
o método de Euclides, do Discurso apoloxético pola Arte de
rastrexar etimoloxías, esta antoloxía sería moito máis pobre,
ou se cadra non sería posible.
Coidamos oportuno incluír tamén treitos doutras obras
de Sarmiento, como a primeiriza Demostración crítico-apoloxética
e as póstumas Memorias para a historia da poesía, e
ademais atrevémonos a inserir un fragmento dun escrito ata
agora inédito, Orixe da voz galega ‘mixiriqueiro’. Coas dúas
primeiras mostramos como o interese do noso autor polo
idioma galego viña de vello, e que había unha predisposición
favorable a estudialo, derivada da nova actitude cara á linguaxe
e as inéditas concepcións idiomáticas que xermolaran en
Feixoo. Canto ó terceiro dos escritos antecitados, o título non
debe enganarnos: o tema de que se trata é máis ben o das
relacións histórico-xenéticas entre o galego e o portugués,
cuestión esta que foi abordada por Sarmiento con innegables
prexuízos, pero tamén con coñecementos sólidos e puntos de
vista ben argumentados.
Nos apéndices inserimos dúas cartas do noso autor, unha
ó seu irmán Francisco Xabier (que foi co que tivo maior relación,
e quen o mantivo en contacto coa súa Pontevedra) e
outra a Pedro Rodríguez de Campomanes, un gran político
que gardaba unha fiel devoción polo noso autor. Coidamos que
estas misivas son alumadoras da actitude de Sarmiento cara ó
15