Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

3. Memorias para a historia da poesía e poetas españois
120
Martín Sarmiento
[3.2]
AFONSO X O SABIO E AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA
570
Neste século décimo terceiro, con razón e sen dúbida,
debe colocarse a época das linguas vulgares que puramente se
formaron da corrupción da lingua latina, como son a italiana, a
francesa, a castelá, galega e portuguesa, etc. Non canto ó seu
uso e locución, pois isto debe recuar algúns séculos, sen poderse
sinalar século determinado, mais canto a escribirse, e con tal
frecuencia que puideron conservarse ata os nosos tempos
algúns monumentos escritos. Non é isto negar absolutamente
que haxa algún monumento escrito en lingua vulgar antes do
século décimo terceiro. Pero serán tan poucos, e algúns destes
tan disputables, que non deben facer exemplar.
571
O mesmo que de monumentos en prosa, débese entender
de monumentos en verso vulgar. E deixando á parte o
que puidese pertencer ás dúas linguas vulgares, italiana e
francesa, sobre as que hai tanto escrito, só se falará aquí do
que toca ó vulgar español e á súa poesía neste século sobre
o que hai tanta escuridade de noticias. Non obstante, viviron
nel dous poetas tan famosos que cada un poderá competir
cos máis celebrados poetas vulgares estraños daquel tempo.
O primeiro é don Gonzalo de Berceo, bieito, e o outro é o
rei don Afonso de Castela, o Sabio. E para falar deles con
algunha extensión, que non se atopa nos libros, porei título
á parte para cada un.
[…]
601
Naceu este rei don Afonso, fillo do santo rei don Fernando,
o ano de 1221 e finou o de 1284, polo que se debe colocar
neste século décimo terceiro como poeta e inmediatamente
Martín Sarmiento
despois do poeta Berceo. Hai crónica impresa que contén a
vida e feitos deste rei, pero trae poucas noticias del considerado
como poeta e escritor. Don Nicolás Antonio, na súa Bibliotheca
vetus 11 , dá bastante noticia dos seus escritos e aínda
das súas poesías, pero nun e noutro extremo está algo confuso
ou escaso.
602
O autor que máis se estendeu en dar noticia das coplas
do rei don Afonso é don Diego Ortiz de Zúñiga nos seus
Anales de Sevilla. Este pon diferentes coplas e algunhas
delas copiounas o padre Daniel Papebroquio nas actas que
tirou de san Fernando. Polo cal, aludindo Papebroquio á
coroa real e á lauréola de poeta, chama ó noso rei verdadeiramente
poeta coroado: Vere coronatum Poetam, lingua
patria canentem audire.
603
3. Memorias para a historia da poesía e poetas españois
O que se debe estrañar é que sendo o marqués de Santillana
tan curioso e máis próximo ó rei don Afonso trescentos
anos ca nós, non falara del con máis individualidade. Así di o
marqués no número 371 da súa citada carta: “En este Reyno
de Castilla dixo muy bien (en verso) el Rey D. Alonso el
Sabio: et yo ví quien vió dos, ó tres suyos. E aún se dice que
metrificaba altamente en lengua latina”.
604
Que o rei don Afonso fose tamén poeta latino só o teño
lido nesta pasaxe anecdótica. Pero reflexionando na causa de
non seren xa tan comúns en tempo do marqués as poesías
11. Nicolás Antonio (1617-84), erudito andaluz que reuniu unha fabulosa
biblioteca de trinta mil volumes, é o fundador da historiografía literaria española,
coas súas obras Bibliotheca Hispana Vetus (1696) e Bibliotheca Hispana
Nova (1672), onde recolle unha rica documentación sobre autores e
textos hispanos desde Augusto ata o Século de Ouro.
121