Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Limiar
ó que amolaban as servidumes sociais e os encargos que tiña
que atender, interquinencias que lle impedían concentrarse
nas súas pescudas e distraían a atención dos seus asuntos preferidos.
Endebén, a pouco que esgaravellamos na biografía do
noso autor (tendo sempre en conta a provisoriedade de xuízos
dictados sen contar cun estudio debidamente esteado),
descubrimos un personaxe que aborrece latricar pero adora o
parrafeo, que mantén durante anos na súa cela unha tertulia
en que se reúne o escol do Madrid do seu tempo, que conta,
en fin, coa confianza dos persoeiros máis encarapitados da
sociedade, a política e a cultura españolas coetáneas, persoeiros
que lle encargan pareceres e informes, que lle consultan
proxectos, e cos que sostén unha copiosísima correspondencia.
Pero tamén que mantén trato cos humildes, e que aprende
moito deles, como testemuña o propio Coloquio que
reproducimos neste volume (onde se mostra unha cálida
familiaridade coa vida dos traballadores galegos en Madrid), e
como o propio autor recoñece de forma explícita: “Nenos
nenas, vellos e vellas, rústicos e pailáns, iliteratos e ignorantes,
que sen pensar en aldraxarvos chamarei aquí a escoura,
restroballo e esterco da racionalidade!... Destes teño tirado,
tiro e tirarei o máis puro ouro da verdade que procuro. A calquera
destes, cando hai ocasión, pregunto e repregunto que
me digan o que viron, para saciar a miña curiosidade”.
Ou moito nos enganamos, ou Sarmiento foi lucidamente
consciente de que, tendo en conta as cousas que escribía e tal
e como as escribía, constituiría unha pura temeridade dar a
lume os seus textos. Era bo coñecedor dos atrancos da ríspeta
censura e da estreita vixilancia que exercían os cancérberos
dunha presunta e resesa ortodoxia contra todo o que cheirase
a novidade, pois experimentara todo iso en lombo alleo, especialmente
no de Benito Feixoo. Por parte, nalgúns puntos
concretos mantiña posicións rotundamente críticas con respecto
ás decisións das autoridades políticas: pensemos por acaso
na súa opinión sobre o emprego do galego no ensino, nos
mesmos anos en que Carlos III daba pasos para impoñer o
12
Henrique Monteagudo
Henrique Monteagudo Limiar
uso exclusivo do castelán nas escolas. ¿Nesas condicións,
como ía ousar publicar un autor que, como di de si mesmo,
non sabía “escribir con escandallo”, “mais como falo e como
penso”?
Sarmiento seguiu, sen dúbida, o vieiro marcado polo seu
venerado mestre, paisano e amigo Feixoo, con quen estableceu
unha relación privilexiada que se delongou por corenta
anos, e de quen se converteu nunha especie de escudeiro.
Defendeu publicamente o outro gran galego do século das
luces contra os seus numerosos e ruidosos impugnadores,
forneceu decote a súa librería coas últimas novidades, afortalou
o soporte erudito dos seus escritos, e serviulle de axente
literario en Madrid (o Padre Mestre residía en Oviedo), negociando
cos censores inquisitoriais e coidando da edición das
súas obras. Feixoo abriulle a Sarmiento o camiño da ilustración,
unha ilustración moi peculiar (moito menos radical cá
francesa e a inglesa, obviamente) pero á derradeira ilustración.
O noso frade, polo que sabemos, non perdeu un intre
nas interminables e revirichadas controversias teolóxicas,
metafísicas ou académicas que constituían o pasatempo predilecto
da maior parte dos clérigos e profesores coetáneos;
limitouse a mostrar a súa adhesión aproblemática á Igrexa
católica e os seus dogmas e mantívose discretamente á marxe
das intrigas políticas para poder debruzarse sen máis nas
cuestións que lle interesaban. Na consideración dos asuntos
que estudiou fundouse no acopio de datos, a ser posible
mediante observación directa e debidamente contrastados, na
análise concienzuda e crítica destes, e na aplicación en todo
momento da súa razón natural, espida ata onde lle foi posible
de preconceptos tradicionais. Por parte, inclinouse cada vez
máis por un saber que non se esgotaba en si mesmo, mais
orientado cara á utilidade pública, á aplicación en beneficio
da sociedade. Así, foi esvarando da erudición anticuaria e os
saberes históricos cara á pedagoxía e á historia natural.
Con todo o devandito, Sarmiento é un autor profundamente
orixinal. A súa orixinalidade nacía dunha radical liberdade de
13