Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
medias, insírense excursións etimolóxicas, ás veces moi
demoradas, sobre palabras determinadas, coma tal caritel
e liscancer, que á súa vez están entremeadas de peregrinas, e
adoito pintorescas, divagacións.
Pero, á parte das preocupacións propiamente lingüísticas
(en senso amplo) que son as que dan carácter á obra, esta está
traspasada de inquedanzas pedagóxicas. Sarmiento móstrase
convencido de que os rapaces, antes da Gramática (isto é,
o latín), deben aprender o que lles é máis próximo e concreto,
e só máis tarde iniciarse en materias máis arredadas e abstractas.
Neste senso, unha das súas innovacións máis ousadas
é a proposta de que os nenos (tanto casteláns como galegos),
antes de ingresaren no Estudio de Gramática estudien Historia
natural, comezando pola do seu país. Os alumnos deben fixarse
primeiro no ambiente inmediato que os rodea, fuxindo da
memorización e partindo das palabras do seu propio idioma
que coñecen para iren adquirindo as correspondentes latinas e
castelás (§ 191-3).
Isto suporía dar un xiro copernicano ó curriculum escolar
vixente (Viñao Frago, 1992), especialmente para os (moi
poucos) alumnos destinados ás Escolas de Gramática (que é
nas que Sarmiento está a pensar de xeito prioritario), que se
limitaban á preparación lingüístico-literaria para a Universidade.
Pero, como se ve, a innovación non se esgotaba na materia
que se propuña estudiar, senón que continuaba polos
métodos didácticos, no cal lle atribuía á lingua unha importancia
fundamental. Nese marco hai que situar a súa reivindicación
do uso inicial do galego nas escolas de Galicia, sen
pór xamais en cuestión que o obxectivo final (para os moi
poucos escollidos que seguirían estudiando) era a aprendizaxe
do latín, nin tampouco cuestionar a necesidade de familiarizarse
co castelán. Aínda así, para o autor a utilización do
galego non é unha simple ponte cara ó castelán e o latín,
pero o propio idioma debe ser obxecto de estudio, nin estas
dúas linguas son as únicas que contempla no horizonte,
senón que tamén apunta o francés e o italiano (Sarmiento
60
Henrique Monteagudo Henrique Monteagudo Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
está convencido de que o parentesco entre as linguas románicas
facilitaría a súa aprendizaxe conxunta co latín). Pero isto
preséntalle ó autor o problema da marxinación da lingua
galega e as posibles medidas de remediala. Unha consecuencia
de estudiar o latín a través do castelán era, segundo Sarmiento,
que os rapaces non aprendían ben ningunha das
dúas linguas. Por parte, denuncia prácticas vixentes, tales
como reprimir o uso do galego na escola, e sinala a necesidade
de contar cun profesorado idóneo, que coñeza o idioma
do país (§ 6, § 134).
Ademais, entre as moitas dificultades, teóricas e prácticas,
que presentaba a revolucionaria proposta de Sarmiento, esta
batía co atranco da falla de material: en primeiro lugar, non existían
textos aptos, nin en galego nin en castelán (pois neste
aspecto a súa proposta non é específica para os galegos), para
dar o curso de Historia natural. Para remediar esta carencia, o
noso autor propón que se prepare un manual amplo para os
profesores (Curso de Historia Natural Universal), e a partir del se
escriba un texto elemental para os estudiantes (§ 343-4). En
segundo lugar, xa vimos que o autor se mostraba convencido de
que o sistema vixente, que consistía en aprender o latin polo
manual en castelán de Nebrixa (Arte), era completamente ineficaz.
Pero non había textos galegos para aprender o latin. Así,
despois de ponderar “qué necesario é que ós nenos galegos se
lles ensine o latín, usando só a lingua galega, que é a que unicamente
saben”, a solución inmediata que propón é a traducción
do texto de Nebrixa ó galego e o seu emprego como libro de
texto nas escolas galegas (§ 9, § 79). O emprego do galego para
aprender o latín non sería máis novidade que seguir o exemplo
do que fan noutros lugares (§ 8).
Por suposto, o autor non nega a necesidade de aprendizaxe
do castelán, e insiste repetidamente no seu ensino conxunto
co latín, sempre a partir do galego. Mesmo así, fronte á posible
argumento de que o uso escolar do galego impedirá a aprendizaxe
da outra lingua, sinala que o medio máis eficaz para
adquirir esta é a súa práctica directa. No fondo, Sarmiento des-
61