Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
do en conta iso, imos tentar illar en cada peza os temas que
nos interesan, sempre que aparezan tratados con certo pormenor,
ignorando as innumerables referencias accidentais a eles,
espalladas aquí e acolá, procurando dexergar unha liña evolutiva
no pensamento do autor (Pensado 1960), e tentando contextualizalos
historicamente cando nos pareza imprescindible.
9. VIAXES A GALICIA. O REDESCUBRIMENTO DO GALEGO FALADO
O noso frade tiña a cabeza ateigada coas devanditas cavilacións
cando, vinte anos despois da súa anterior (e breve)
estada no país, emprendeu a súa viaxe a Galicia en 1745, que
só durou sete meses (Sarmiento 1975). O contacto directo coa
terra nativa supuxo outro auténtico revulsivo para o erudito
frade. Só fixo falta que cavilase sobre a súa propia experiencia
vital, que matinase sobre as súas orixes e sobre os intereses do
grupo social ó que pertencía (a ínfima nobreza galega) e sobre
a situación do seu país, para que se producise nel unha auténtica
explosión de galeguismo, en tódolos sensos, pero moi
especialmente no lingüístico. Desde a xornada de 1745, o estudio
e a reflexión sobre o idioma galego constituirán, cada vez
con maior intensidade, a paixón da súa vida. O erudito soamente
regresará a Galicia en 1754-55, pasando o resto do tempo
case sempre recluído na cela do seu convento madrileño.
En definitiva, a primeira viaxe durou desde o 9 de maio de
1745 ó 10 de febreiro de 1746, a segunda, desde o 5 de maio
de 1754 ó 27 de novembro de 1755. Nestas dúas xornadas,
Sarmiento dedicouse intensivamente a recoller materiais da lingua
popular, que moerá e remoerá incansablemente no seu
encerro capitalino, nunha laboría que xamais callará nunha
obra acabada e, o que foi máis grave, permaneceu inédita,
pero que constitúe un testemuño de excepcional importancia
sobre a lingua galega do seu tempo.
Na viaxe de 1745, Sarmiento emprendeu as súas pescudas
lingüísticas sobre o idioma galego, traballando en dúas
direccións: a recolla do léxico vivo dos labios do pobo, e o
54
Henrique Monteagudo
Henrique Monteagudo
Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
expolio de documentos medievais 23 . Recompila aquí o autor
as voces galegas que oíu de viva voz, ou leu en instrumentos,
cos xogos dos nenos, moedas e outras cousas relativas á linguaxe
que observou na súa mansión de Pontevedra nas dúas
tempadas que estivo alí nos anos 1745 e 1755; deste fondo
valeuse para compor as súas Mil duascentas coplas galegas en
estilo de Perucho e Maruxa e o seu Onomástico latín galego.
Tememos ser reiterativos, pero insistimos en que non se debe
esquecer que no noso autor os intereses lingüísticos están
inseparablemente aliados por unha beira das súas preocupacións
eruditas e pola outra cos seus ideais socioculturais
—moi especialmente os pedagóxicos e o que se pode denominar
sen receo o seu galeguismo—. El mesmo deixa constancia
do método que seguiu para recoller as súas voces
(véxase texto 11, no ano 1745).
Froitos directos da intensa colleita de voces que realizou
sobre o terreo durante as dúas viaxes a Galicia, de 1745 e
1755, son entre outras obras que citamos atrás, o Coloquio en
mil duascentas coplas galegas co respectivo Comento ou Glosario
(obra que Pensado titula Catálogo de voces e frases da
lingua galega).
10. O GALEGO NO ENSINO. O ONOMÁSTICO ETIMOLÓXICO
DA LINGUA GALEGA [TEXTO 5]
Durante o século XVIII, e baixo a éxida da dinastía borbónica
instalada en España despois da Guerra de Sucesión,
danse pasos decididos cara ó afortalamento e á centralización
político-administrativa do Reino. Correlativamente, o castelán
foi obxecto dunha promoción cada vez máis firme como lingua
de Estado. En 1713 fúndase, conforme o modelo francés,
a Real Academia Española, que nos anos 1726-29 publica un
23. Arquivos e coleccións documentais que leu ou revisou: en Santiago
(xullo de 1745), San Martiño Pinario e San Paio de Antealtares; en Pontevedra
(setembro/outubro de 1745), Poio, Lérez, Tenoiro e Santa Clara; ademais
(decembro 1745/febreiro de 1746) Celanova, Samos e San Pedro de Montes.
55