Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
52
Henrique Monteagudo
non chegou a contemplar a posibilidade de darlles publicidade
(moito menos, de imprimilos).
No grupo de ‘traballos lingüísticos de campo’ salientan: o
Coloquio en mil duascentas coplas galegas (1746-47), co correspondente
Glosario ou Comento (1747, 1751-53, e despois
intermitentemente ata 1770), o Catálogo de voces e frases da
lingua galega (1745-46 e 1754-55) e o Catálogo de voces vulgares
e en especial de voces galegas de diferentes vexetables
(1754-58). Escritos menores que dalgún xeito complementan
os anteriores son: Rascuño de varios nomes galegos de vexetables
20 , Nomes galegos de peixes, animais, aves, sabandixas e
insectos 21 , e mailo Onomástico latín-galego dos vexetables que
viu o padre Sarmiento (Sistema de Mr. de Tournefort).
Canto ós estudios de carácter máis especulativo, dos que
se ocupou durante os últimos doce anos da súa vida intelectualmente
activa (c. 1758-1770), cedémoslle a palabra ó autor,
que en 1758 afirmaba “toda a obra que teño prometida se
reducirá a catro partes. Na primeira, que é esta, poño un Discurso
apoloxético sobre o estudio e utilidade das etimoloxías.
Na segunda proporei tendidos os Elementos etimolóxicos. Na
terceira estendereime sobre a Educación da mocidade galega
na súa lingua nativa, na latina e nos principios para a castelá,
francesa e italiana, e mais na necesidade da Historia Natural
para todas as ciencias e artes. Na cuarta porei un Onomástico
etimolóxico da lingua galega. [...] Esa cuarta parte ocupará,
Deus diante, moitos pregos de papel, e os máis empregaranse
na Historia Natural, e en especial na de Galicia. Sobre todo a
20. O Rascuño contén dúas partes claramente diferentes: unha primeira,
cunha ordenación alfabética, e as entradas numeradas dentro de cada letra,
que parece un índice dos nomes de plantas que cita no Catálogo de voces
vulgares, e en especial de voces galegas de diferentes vexetables; e a segunda,
que se recollen denominacións de variedades de mazás, peras, uvas, ameixas,
figos pexegos, castañas, que parece complemento do Catálogo de voces
e frases da lingua galega. As dúas foron editadas por José Luis Pensado
como apéndices de cada un dos Catálogos.
21. Trátase de simples listas de vocábulos, algúns deles acompañados
dunha indicación de lugar.
Henrique Monteagudo
Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
Botánica é a clase que tratarei con máis extensión” 22 . Efectivamente,
ó seu peculiar xeito embarullado, o autor propúxose
cumprir este plano.
Así, primeiro deu en redactar uns Apuntamentos para un
discurso apoloxético sobre etimoloxías e método para aplicar os
elementos etimolóxicos ó onomástico da lingua galega (1758),
tentativa inicial inacabada, que acabaría por ser refundida nos
Elementos etimolóxicos segundo o método de Euclides (1766).
Endebén, retomaría aquel asunto, pois practicamente a última
obra que deixou escrita foi un Discurso apoloxético pola arte
de rastrexar as máis oportunas etimoloxías das voces vulgares
(1770). Abandonados aqueles primeiros Apuntamentos, debruzouse
nun Onomástico etimolóxico da lingua galega (1758),
onde onomástico non debe entenderse xeito actual, como
estudio de nomes propios, senón como ‘vocabulario onomasiolóxico’,
isto é, organizado por campos semánticos. Rematados
os xa citados Elementos etimolóxicos segundo o método de
Euclides (1766), envorcouse na obra A educación da mocidade
(1768), que xa fora precedido dun longo ensaio sobre A
educación dos rapaces, composto en 1764 e inserido na Obra
en 660 pregos, onde leva como epígrafe “Digresión sobre a
educación da mocidade española, desterrando o estudar de
memoria e á letra e mailo castigo, que son os dous protectores
da ignorancia e do odio ás letras”.
En todo caso, hai que subliñar que case ningún dos
devanditos textos atinxiu un estado definitivo, e o noso erudito
deu en traballar en varios deles saltuariamente, en sometelos a
sucesivas reelaboracións, en inzalos de divagacións e excursos,
de modo e maneira que non raramente os temas son retomados
tanto en diversos lugares de cada texto coma en varios
destes, o que o conduciu ora a repetir ora a matizar ou mesmo
contradicir as súas propias observacións, cun resultado global
desordenado, reiterativo e confuso (Pensado 1972, 1995). Ten-
22. Apuntamentos para un discurso apoloxético, cit. por Pensado 1973,
167-8.
53