Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
sideracións sobre os primeiros poetas en galego-portugués.
Do para nós importantísimo capítulo IX destaca o tratamento
de Gonzalo de Berceo (§ 572-600), e, sobre todo, os parágrafos
dedicados a Afonso X o Sabio (§ 601-68), especialmente á
súa poesía galega. Extractamos para a nosa Antoloxía unha
noticia que ofrece sobre os seus contactos iniciais con instrumentos
notariais en galego do século XIII, a través dunha
copia de documentos do Arquivo do mosteiro de Sobrado. En
definitiva, as Memorias constitúen unha monografía, baseada
na exploración das noticias antigas e na pescuda directa
sobre os textos coñecidos, sobre a literatura en España desde
a Antigüidade ata o século XV.
Canto ó aspecto propiamente lingüístico, referíndose ás
linguas da península, distingue Sarmiento por unha banda a
“lingua vulgar de España”, “a que se chama castelá, e en xeral
tamén romance”, que é principalmente “a que se fala na Corte;
e na cal se escriben os libros que cada día saen á luz”, e
por outra banda os idiomas “Catalán, Asturiano, Galego e Portugués”
(deixando á parte o vasco). Así, sinala, nos dominios
lingüísticos destes idiomas, “non é vulgar a dita Lingua Castelá;
pero enténdese; e exceptuando os portugueses, os demais
nacionais tamén a escriben cando comercian cos casteláns”.
Reafirma que constitúen linguas independentes do castelán,
que tanto este como aqueles son dialectos do latín e “con-dialectos”
entre si, e que “se entenden, a pouco estudio, os uns
ós outros, os que os falan”.
Neste marco, e discutindo sobre a nacionalidade e a lingua
poética de Macías, que Argote de Molina aventurara
como portuguesas, Sarmiento volve tratar a cuestión das relacións
entre o galego e o portugués, na liña que Feixoo tiña
definido (§ 458-67), e que el xa non abandonará.
Sarmiento aínda manexara poucos documentos medievais
escritos en galego e só dos séculos XIV e XV, polo que
pensaba que o castelán fora a lingua escrita corrente en
Galicia desde o século XIII. Pero “non así os portugueses;
pois como tiñan Monarca propio introduciron nas escrituras
44
Henrique Monteagudo Henrique Monteagudo Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
públicas e privadas aquel vulgar primitivo que era comun ás
dúas clases de galegos, lucenses e bracarenses; o cal, co
tempo e co exercicio de escribirse fíxose como dialecto distinto”
(§ 465). Esta observación encaixaba moi ben, ó contrario
do que acontecía coas Cantigas de Afonso X (de aí a
confusión que lle causou o seu descubrimento), na teoría
vixente sobre a ‘unidade de dominio’ (ou sexa, política)
como determinante da ‘unidade de lingua’, co matiz de que
por esta se entendese de ‘lingua escrita’. Neste punto, o noso
autor esboza unha distinción en que insistirá moito en escritos
posteriores entre lingua escrita e lingua falada, sinalando
que, debido ó influxo árabe, ós seus contactos con diversos e
exóticos países e mais ó cultivo escrito, o portugués tiña
incorporado multitude de voces que non aparecen en galego,
“pero dubido que canto a voces radicais e primitivas, haxa
exceso ningún”, isto é avantaxe do portugués verbo do idioma
de aquén-Miño (§ 466). Por outra parte, ó fío disto,
espreita outra opinión sobre a que Sarmiento volverá: o idioma
galego, “se hoxe se quixese escribir, é capaz de todo,
agregándose as mesmas voces estrañas que se teñen aplicado
a aqueles dialectos” [portugués e castelán] (§ 467).
As noticias do Marqués de Santillana sobre a poesía galega
medieval (lémbrese que os Cancioneiros trobadorescos
andaban extraviados e só serían redescubertos ó longo do
século XIX), a lectura de documentos en galego dos séculos
XIV e XV, e sobre todo das Cantigas de Santa María tiveron
que excitar extraordinariamente a curiosidade do noso frade,
entre outras razóns porque desafiaban o saber convencional e
contradicían a imaxe vixente da lingua galega. O contacto
erudito co galego medieval supuxo, así, unha auténtica revelación
que debeu de actuar como revulsivo na súa consciencia
lingüística. Ademais, axudouno a contemplar as relacións
entre o galego e portugués e de entrambos co castelán baixo
unha nova luz. Comezaban así a abrirse fendas na muralla
(metafórica: trátase da consciencia lingüística dominante) que
se interpuña entre as variedades históricas da lingua, o cal
45