Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
36
Henrique Monteagudo
serían de máis difícil obtención. Por acaso, a brillante conexión
que estableceu entre a lexicografía, os estudios onomásticos
(toponimia / antroponimia; Joseph Piel considérao precusor da
antroponomástica; véxase Piel 1969), a xeografía histórica, a
xenealoxía e a ‘historia natural’ (en particular, a botánica).
4. OS ESTUDIOS LITERARIOS: ARQUIVÍSTICA, DIPLOMÁTICA,
HISTORIA LITERARIA E FILOLOXÍA
Entre os poucos cargos oficiais que o noso frade exerceu ó
longo da súa dilatada vida cóntanse, non por azar, o de Cronista
Oficial da Congregación de Valladolid da Orde de San
Bieito (1733-72) e o de Cronista Oficial de Indias (1750-55).
Interésanos salientar o primeiro, pois toda a primeira etapa da
súa producción, a que denominamos etapa filolóxica, está
dominada polas súas preocupacións (e ocupacións) de arquiveiro
(véxase Gil Merino 1972 e Torres Rodríguez 1972). Segundo
confesión propia, a curiosidade polas linguas en Martín
Sarmiento arrinca dos seus anos de estudiante en Madrid (1714)
e Salamanca (1717). Xa na súa mocidade se afeizoara a copiar
alfabetos de distintas linguas, e mesmo se propuxera facer un
vocabulario etimolóxico das linguas latina, grega e castelá
(véxase [APÉNDICE 3]. Sen embargo, o seu primeiro encargo ‘oficial’
como investigador corresponde ós anos 1726-27, cando
botou quince meses rexistrando o arquivo e biblioteca da Catedral
de Toledo, dos que elaborou cadanseu índice. Alí tivo ocasión
de manexar, entre outros escritos medievais en romance,
un códice das Cantigas de Santa María que lle deparou a sorpresa
de descubrir o cultivo literario do galego no século XIII 11 ,
e o fragmento dunha copia do Libro de buen amor, do Arci-
11. Nas Memorias data o seu encontro co códice das Cantigas sinalando
“xa pasan de quince anos...” e atribúe o descubrimento a un “raro accidente”,
no Discurso apoloxético dá máis pormenores: “Ese Cancioneiro estaba en
Sevilla, tróuxoo Felipe II ó Escorial. Eu vin na biblioteca da igrexa de Toledo
unha copia en pergamiño e en folio dese Libro dos cantares en galego”.
Sobre isto, Alonso Montero 1997.
Henrique Monteagudo
Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
preste de Hita (Rodríguez Montederramo 1999). Isto excitou,
sen dúbida, as súas inquedanzas lexicográficas e en particular a
súa curiosidade polas etimoloxías, pois a lectura de textos
medievais lle permitía observar as palabras a medio camiño na
súa evolución, fónica e semántica, do latín ó castelán (ou galego)
coetáneo. Por parte, como sinala Hans Aarsleff:
o século XVIII explorou as orixes de tódolos aspectos dos
feitos e institucións humanas: a sociedade e o estado, as artes
(poesía, música, pintura, escultura ou arquitectura), as técnicas,
a mente, o pensamento, a lingua. Era o mellor modo de
explicación e análise que coñecían, do mesmo xeito que a
comprensión en termos de estructura é probablemente o
modo dominante e máis natural no noso tempo (Aarsleff
1974, p. 158).
Na década dos anos 30, a dedicación de Sarmiento á arquivística,
especialmente en relación coa súa propia orde
monástica, debeu de ser intensa. En 1730, cando andaba a darlle
voltas á defensa do Teatro crítico universal (1727 e 1729
son as datas de publicación dos dous primeiros volumes desta
magna colectánea), a obra do seu ilustre paisano e mestre Feixoo
que coa súa innovadora ousadía erguera un coro de censuras,
“pensara eu en que o Ilustrísimo Sr. Feixoo viñese residir
na corte neste mosteiro de San Martín, e que aquí emprendese
unha grande obra literaria á cal puidesen axudar moitos monxes
dedicados a todo xénero de literatura” 12 . Emporiso, fose
pola dubidosa disposición de Feixoo ou da propia Orde benedictina,
fose por outras razóns, o proxecto non se materializou.
Así e todo, aínda que Sarmiento neses anos debeu andar
ocupado na redacción do único libro que publicou en vida, a
Demostración crítico-apoloxética do ‘Teatro crítico universal’ (2
volumes, aparecidos en 1732), aquela idea seguiu a bulirlle nos
12. Dunha carta datada a 20 de xuño de 1770, dada a lume por Torres
Rodríguez, 1972; a cita é da páxina 123. Véxase tamén sobre isto Rodríguez
Montederramo 1997.
37