Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
[8.8]
[Ó LATÍN POLO GALEGO]
138
Con esta preparación previa entrará o neno na Gramática.
O seu principal coidado e asunto será ir recollendo todos os
días as voces galegas, polo menos dez cada día, que compoñerán
o Onomástico galego, latín e castelán. O latín e o castelán
debe poñelo o catedrático. Deste xeito, o neno galego
farase cargo de case todas as voces galegas, latinas e castelás
sen estudiar nada de memoria e á letra, senón de sentido.
Máis aínda, a pouco que o neno galego advirta, observe e
reflexione sobre as palabras e letras das voces latinas e castelás
correspondentes ás voces galegas, lle saltará ós ollos a
conexión desas tres linguas e as recíprocas etimoloxías. [139]
Poño exemplo comparando os tres mixtos da Historia Natural
da clase de animais, aves e peixes: vaca, galiña e sardiña.
touro = taurus = toro
vaca = vacca = vaca
boi = bos = buey
galo = gallus = gallo
galiña = gallina = gallina
polo = pullus = pollo
sardiña = sardina = sardina
140
Coa soa vista natural e sen estudiar nada de memoria, faise
clara idea das vinteúnha voces das tres linguas e da conexión
delas entre si. De camiño saltarán ós ollos algunhas
etimoloxías doadas e se preparará o neno galego para rastrexar
outras etimoloxías máis recónditas, pois este estudio, coma
todos os demais, debe comezar polo máis fácil e que está á
vista. [141] Neste plano das vinteunha voces apálpase a harmonía
que teñen as tres linguas, latina, castelá e galega; e se ós
nenos se lles sabe ensinar ben unha das tres, eu fío que se
332
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
farán cargo das tres en virtude dun bo onomástico trilingüe. ¿E
cal lingua das tres se debe ensinar primeiro ós nenos? Digo
que se son galegos, dicta a razón natural que sexa a galega que
co leite mamaron, pois a latina é lingua morta para eles e a
castelá élles forasteira e case bárbara na pronuncia. Os mesmos
casteláns confesan que a lingua galega é moi doce e dondísima,
en especial en boca de mulleres e de nenos, e é porque
aínda conserva moitos retallos e frases da lingua latina, a súa
matriz e nai, e da cal é o máis nobre e antigo dialecto.
142
Aquí se apalparán as moitas e grandes utilidades que
poderán conseguir os nenos galegos se se lles ensina o
latín por onomástico e comezando pola lingua galega. Ensinándolles
coma ata aquí, consumirán tres ou catro anos e ó
cabo perderán o seu idioma nativo; xamais saberán latín,
pois a penas saberán dúas ou tres ducias de voces latinas
cos seus significados en castelán; todo se reducirá a saber
de memoria e coma un paxariño media ducia de regras
gramaticais en latín que de nada serven senón para perder
o tempo. [143] Non fago aprecio do espantallo da lingua
castelá como que esta se precise para estudiar latín. O castelán
debe aprenderse pola viva voz e comercio de casteláns
con galegos. Así, saben máis castelán os galegos que
xamais estudiaron Gramática ca os que a estudiaron. Nas
vilas muradas de Galicia non sobra outra cousa que casteláns
habitantes nelas, e así é doado aprender co comercio
o castelán. Pouco importa que os aldeáns xamais saiban o
castelán nin o latín como saiban ben o galego para explicaren
ben os seus conceptos.
144
Non hai galego ningún, por aldeán e rústico que for,
non hai muller nin neno ningún, que non saiba explicar no
seu galego nativo todo canto outro home racional explique
333