Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
328
Martín Sarmiento
pois non é traballo para un só. Por iso non haberá xamais diccionario
completo da lingua castelá en canto non se tome o
arbitrio de dividir todo o territorio de Castela por bispados e
partidos e que en cada un haxa homes que apunten e recollan
as voces singulares que se falan nese partido.
125
As voces que se achan nos vocabularios son as que se
recolleron dos escritos, non as que fala vulgarmente o pobo.
Son vocabularios do castelán escrito, non do castelán falado. ¿E
cando se verá un vocabulario das voces que só se falan vulgarmente?
As linguas mortas dependen dos doutos, pero as linguas
vivas e que se falan só dependen do capricho do uso
popular: Si volet usus / quem penes arbitrium est et jus et norma
loquendi7 . O modo e norma de falar deber ser segundo o
pobo, que fala natural e vulgarmente, non segundo este ou
outro escritor. [126] Os traductores deturparon o idioma vulgar
castelán que se escribe e non chegaron ó que se fala. Ata agora
non vin traducción de lingua estraña vulgar ó vulgar galego
que antigamente se escribía, nin ó vulgar que actualmente se
fala en todo o Reino de Galicia. Deste modo, poderán formarse
dous diccionarios do galego puro, un alfabético de todas as
voces e outro onomástico de todas as cousas naturais e artificiais
dispostas por clases e con conexión. Sobre este onomástico
vai fundado todo o meu sistema para as etimoloxías das
voces galegas e a súa reducción ás raíces latinas.
127
Do arroz dise que é máis gorentoso e sabedeiro canta
máis cantidade del se guisa, o que sucede nunha comunidade
numerosa. Non así cando só se guisa en cantidade curta en
casa dunha particular familia. Hai escritos que cando concorren
moitas mans para compoñelos saen máis cabais e perfectos
que cando só concorren poucas mans para a súa fábrica.
7. Véxase texto 6, § 46.
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
Os vocabularios son dese xénero de escritos que piden moitas
mans, e en especial se a lingua é viva e vulgar, pois un
home, nin dous, nin tres poden recoller tantas voces como
fala o pobo. Por non atender a isto, algún vocabulario saíu
diminuto nas voces.
128
Os innumerables veciños que habitan os oito partidos
que sinalei para Galicia poderán servir de moito apuntando
nos oito pregos ditos as voces que se lles ofrecesen no falar e
que non se usan noutro partido. Os catro partidos primeiros,
por seren marítimos, deben ter conta de todo xénero de peixes,
cunchas, mariscos e aves de mar e de río e de animais
mariños e de plantas que nacen no mar, en ríos, lagos e lagoas
ou areais. [129] Os catro partidos restantes deben de
empregarse, por habitar en terra, montes, bosques e despoboados,
en observar todo xénero de animais cuadrúpedes,
todo xénero de aves de rapina, nocturnas, domésticas e de
canto; todo xénero de sapos, cobras, insectos e sabandixas.
Eses mesmos observarán metais, minerais, fósiles, terras,
betumes, pedras e pedras preciosas e todo xénero de vexetais:
árbores e arbustos, froiteiras, froitos, frútices, plantas,
herbas silvestres, hortenses, legumes, hortalizas, velenos e
contravelenos, licores, leite, viño, vinagre, etc.
130
Ata aquí, un trazo dos mixtos da Historia Natural e de
todo o que Deus creou, que son as cousas principais do onomástico
galego. Despois deben seguir as clases das cousas
artificiais que fabricaron os homes. E pola súa orde os instrumentos
das artes mecánicas. E xa que a agricultura toca á
ciencia e á arte primitiva do home, e a súa materia é a terra
que Deus deu ós nosos primeiros pais, deben de ir diante os
aveños, ferramentas e artificios de que o home se vale para o
cultivo da terra ou agricultura. [131] Despois, seguindo as
329