Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
324
Martín Sarmiento
de linguas mortas para ensinar ós galegos a Gramática, artes,
ciencias e erudición.
[8.5]
[LINGUAS ESCRITAS / SÓ FALADAS]
113
Pero como Galicia ten tanta extensión de terreo, é inevitable
que nese reino haxa moitos subdialectos do galego
común. Silio supón o mesmo: Barbara nunc patriis ululantem
/ Carmina linguis4 . E nótese patriis linguis. Aínda hoxe sucede
en Galicia que, segundo os diferentes horizontes, hai xa
diferencia no idioma vulgar, nas expresións e na pronuncia,
etc. Isto non quita que o galego común non o entendan
todos, fóra de tal cal voz peculiar daquel país respectivo. [114]
É da miña observación que as linguas vivas que só se falan e
non se escriben son máis abundantes de voces que as que se
escriben e se falan. A razón é palmar. Os que escriben unha
lingua viva son polo común letrados e así, escríbena e a imprímena
sen facer caso do pobo, e por iso son tan escrupulosos
que non usarán voz ningunha que non ande impresa. Ó contrario,
os que só falan esa mesma lingua viva son polo común
iletrados e non fan caso do que se imprime, pero do que
todos falan. E de todo infírese que cos letrados se perden as
voces e cos iletrados aumentan. Consiste isto en que o pobo
forma moitos derivados de nomes ou verbos, pois ten autoridade
para iso, a que non ten un escritor particular.
115
Do mesmo dedúcese que as linguas que non se escriben
e só se falan, medran en voces deducidas da mesma lingua, e
4. ‘Ouveando bárbaros cánticos nas súas linguas nativas’. Silio Itálico (25-
101 d.C.), rexistrado na biblioteca de Sarmiento: “Lib. XVII de Bello Punico
Secundo, con longos comentos de Claudio Dausquio. París, 1618. Item:
Manual, Amsterdam, 1631”.
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
as que se escriben, ou non medran, ou só medran en voces
estrañas, bárbaras e exóticas que nunca foron da lingua primitiva.
Por curiosidade xuntei e escribín as voces galegas
dunha soa cousa, isto é, dun home pailán, e xuntei cen voces
que oín en Galicia. Disto non hai exemplo en linguas que se
escriban e se falen 5 . [116] Dirán algúns que todo canto dixen
para introducir e promover en Galicia a lingua galega que
actualmente se fala e non se escribe, ou é un fantástico paradoxo
ou vai fundado no aire. Dirán, pois, que a lingua galega
nin ten gramática, nin diccionarios, nin hai cousa escrita nesa
lingua. Esta razón supón en falso que non hai escritos en
galego. Se se rebeiran os arquivos, atoparanse neles máis
escritos en galego do que en castelán.
117
O Cancioneiro de don Afonso o Sabio, que contén as
súas coplas en galego puro. A Crónica xeral, que chaman a
Galega, coetánea da Chrónica general de España. Nos arquivos
consérvanse carros de escrituras en galego de foros, arrendos,
doazóns, compras, apeos, etc., e nos oficios dos escribáns
haberá moitos máis intrumentos escritos en galego puro antes
de Carlos V. A Gramática poderá suplirse pola portuguesa do
padre Pereyra mentres non se fai unha nova e os vocabularios
servirán de moito o do padre Bluteau e para onomástico o do
padre Pacheco6 . [118] Despois da lei de don Afonso o Sabio,
que mandou que todos os instrumentos públicos se escribisen
non en latín, mais en vulgar castelán, todos se escribiron en
Galicia en galego ata Carlos V. ¿E por que se omitiu isto? Direi
a miña conxectura. En tempo dos Reis Católicos incorporáronse
os mestrados das ordes militares na Coroa. Sucedeu a reforma
dos monxes negros e a dos monxes brancos precedera o
ano de 1440, e con esta ocasión anegouse Galicia de homes
5. Véxase texto 7, § 455-59.
6. “Pacheco, Fr. João. Divertimento erudito, 4 vols. É coma unha reducción
do Vocabulario de Bluteau por orde de materias. Lisboa, 1734 e 44”.
325