Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
[8.4]
[O ONOMÁSTICO TRILINGÜE GALEGO-LATINO-CASTELÁN]
103
Isto non é quitar de todo os diccionarios alfabéticos.
Poderán ter o seu uso útil, non para saber de raíz, mais para
procurar o que se quere saber. Así, ó último dun onomástico
galego debe haber un vocabulario alfabético de todas as cousas
que contén o onomástico, para buscar e saber ónde a
fundamentis se trata desa cousa. Outra sólida utilidade se
segue de manexar onomásticos, e é facerse cargo desta ou da
outra facultade, pois de manexar vocabularios alfabéticos só
se consegue confundilo todo, saber pouco e iso moi superficial
e sen método.
[…]
107
O primeiro, pois, que se debe facer para o meu sistema
é fundar un onomástico completo e universal en tres columnas.
Na primeira estarán as voces galegas puras, na segunda
os latíns correspondentes, e na terceira os casteláns equivalentes.
Dese xeito estúdianse a un mesmo tempo tres linguas,
galega, latina e castelá, sen estudiar de memoria e sen temor
ó castigo. Con só repasar algunhas veces e só de sentido o
onomástico, conséguese todo. [108] Para formar o proxectado
onomástico galego deben concorrer moitos. Primeramente
o que será o catedrático, pois debe ser galego natural,
mediano latino e que saiba a lingua castelá. Ese catedrático
non deixará pasar día que non adquira unha nova voz galega,
ou de viva voz ou por escrito, para aumentar o onomástico
galego. En segundo lugar, cada discípulo debe ter a
pensión de concorrer cada día con media ducia de voces
galegas das que oe, xa de cousas naturais, xa de cousas artificiais.
Antes era delicto que un estudiante galego soltase unha
voz galega. Iso, no meu sistema, ten que ser moi laudable.
322
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
109
O catedrático debe dedicarse ó gustoso estudio das etimoloxías,
e as que coñecese que son evidentes, debe ir inculcándollelas
ós discípulos para írense afeccionando a ese
xénero de literatura, pois eu sei que se pode reducir a principios
matemáticos pola constante analoxía da transformación
dunhas letras noutras. Da voz grega e latina cythara formouse
o galego guitarra. Da voz grega e latina cytisso formouse o
galego vulgar codeso. Do nome latino vicia formouse o galego
puro veza. [110] É inexplicable o gozo que un percibe cando
dunha voz pura galega ou pura castelá vulgar acerta a etimoloxía
nunha raíz de pura latinidade. Da voz latina Ficus bifera,
que significa levar dúas veces o froito, tómase a raíz bifera;
desta orixinouse o galego puro bevra e o puro castelán breva.
Sabendo esta orixe, quedan na memoria, tenazmente e a un
mesmo tempo, as tres voces, latina, galega e castelá, coa súa
etimoloxía e propiedades.
111
Isto todo xunto nunca se saberá polos diccionarios alfabéticos
onde están desvencelladas as voces e as cousas, como
vasoiras desatadas. Aquí apálpase que non pode haber home
erudito que non sexa dedicado ó estudio das etimoloxías e
que nunca pasará por douto o que aborrece ese estudio. Tal
vez con ese estudio se resolverán as cousas cando se explican
en lingua estraña ou cando se estudian na súa lingua propia e
nativa. E se a esas voces se lles engaden as súas etimoloxías,
non só se entenden mellor as cousas, mais tamén se comprenden.
[112] Se a un neno galego se lle explica unha historia ou
fábula en latín puro ou en puro castelán ou en galego puro,
¿haberá algún que diga que o galeguiño non entenderá mellor
a historia na súa lingua nativa e que mamou? E isto aínda que
sexa discípulo que teña estudiado por Nebrixa. A lingua latina,
canto máis pura, é xa lingua morta para o castelán e o galego.
A lingua castelá, canto máis pura e antiga, é case lingua morta
para o galego. E é cousa vergoñenta que se valesen os homes
323