Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
autor participou dos primeirísimos esforzos para rescatalas do
completo esquecemento en que caeran.
Como logo veremos, o noso autor foi, sen lugar a dúbidas,
un filólogo; pero a gran novidade da súa obra reside en
que concedeu unha importancia desusada á lingua falada, moi
especialmente á lingua falada polo pobo ‘inculto’, sen prexuízos
nin pretensións normativas. De feito, na súa producción
intelectual é posible distinguir dúas grandes etapas, coas súas
correspondencias na vertente literaria (usamos o seu propio
termo). A primeira etapa, que chega ata 1745-50 caracterízase
polo traballo basicamente ‘de gabinete’, libresco, con claro predominio
da focaxe filolóxica sobre a lingüística. Neste período,
as súas preocupacións oriéntanse polo costado da arquivística e
a biblioteconomía, a diplomática e a historia literaria. A segunda
etapa, que arrinca de 1745-50, caracterízase polo traballo aplicado,
orientado á pescuda ‘de campo’; con predominio da focaxe
lingüística sobre a filolóxica. Durante esta segunda etapa, as
súas preocupacións amplíanse extraordinariamente cara ás ciencias
da natureza (especialmente a botánica) e a xeografía, e no
campo das ‘letras’ diríxense á lexicografía, a etimoloxía e a
toponomástica.
Dentro da orientación decididamente sensualista e empirista
do seu pensamento, Sarmiento dirixe os seus estudios
cara ó léxico e á historia da lingua. A filosofía sensualista ocupouse
extraordinariamente da linguaxe, e un dos temas de
reflexión que aparece decote é o da imperfección das linguas
naturais, imperfección que se considera unha fonte de continuos
malentendidos (Aarsleff 1975, Harris & Talbot 1989). Un
tópico da filosofía da linguaxe sensualista é a aposta a prol da
etimoloxía, pois coidábase que esta permitiría averiguar a
‘verdadeira’ significación de cada vocábulo, e, por esta vía,
acochábase a esperanza dunha completa repristinción das linguas
que devolvese as palabras á súa primitiva significación,
cegando deste xeito unha das principais fontes da súa imperfección.
A verdade é que este tipo de especulación non aparece
explicitada nos escritos de Sarmiento, pero atópase
34
Henrique Monteagudo Henrique Monteagudo Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
tacitamente por baixo das súas angueiras de etimoloxista. Por
parte, os estudios etimolóxicos encaixaban perfectamente coa
abordaxe filolóxica dos textos, pois obrigaban a considerar a
evolución dos usos e da forma de cada palabra, verificándoos
nos escritos de distintas épocas da historia do idioma en que
estas aparecían. Isto último obrigaba a un coñecemento histórico
detallado, tanto no aspecto material coma no espiritual,
pois só este permite determinar o significado exacto dunha
palabra en cada momento da súa deriva.
No tempo de Sarmiento non existía unha Lingüística histórico-comparada
(invento este tamén decimonónico) preocupada
de establecer os principios ou leis xerais da evolución
fónica da lingua e de descubrir as regularidades ou a sistemática
da súa evolución gramatical. Pero el mesmo, a partir da
observación da evolución dun número importante de casos
particulares (palabras), seguindo o método inductivo, tentou
establecer unhas leis xerais de evolución fonética (Elementos
etimolóxicos segundo o método de Euclides), onde aparecen
algunhas intuicións anticipatorias, ó lado, inevitablemente, de
propostas disparatadas.
En resumo, salientariamos tres aspectos da obra lingüística
de Sarmiento que constitúen novidades na súa epoca e
nalgúns puntos adiantan os camiños por onde evoluiría a lingüística
posterior:
1) A atención prestada á lingua falada e ás variedades
lingüísticas non canónicas. Isto convérteo en precusor da dialectoloxía.
Tamén lle permitiu recoñecer sen prexuízos a lingua
galega na súa individualidade e na súa dignidade.
2) A posta en relación da variación lingüística sincrónica
ou horizontal (basicamente, xeográfica) coa variación lingüística
diacrónica ou vertical (histórica). Aí reside a chave do
método da lingüística histórico-comparada, o paradigma que
revolucionou os saberes sobre a linguaxe no século XIX.
3) Se a configuración de saberes lingüísticos coetáneos impuxo,
nun senso, certas limitacións nas pescudas de Sarmiento,
noutro senso facilitoulle achados que desde a Lingüística actual
35