Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
316
Martín Sarmiento
nacidos, criados e residentes nese populoso Reino, se lles
ensine na lingua castelá, que é tan estraña para os nenos
galegos como é o mesmo latín. Os nenos portugueses aprenden
o latín pola lingua portuguesa reducida á Arte gramática
que escribiu o padre Bento Pereyra, e que teño. [82] O neno
francés, italiano, inglés, flamengo, alemán, estudia o latín
pola súa lingua vulgar que mamou. ¿E por que o neno galego
non fai o mesmo? Moi doutro xeito, diferente e máis
superior, entenderá o neno as cousas e voces latinas se se lle
explican na súa lingua nativa, que explicada en lingua que
xamais oíu, e que non pode penetrar nin na propiedade, nin
na conexión, nin na correspondencia.
83
Exemplo: se a un neno se lle ensina unha figueira, e que
en latín se chama ficus e ficaria, ó punto dirá o galego
que a súa figueira vén de ficaria. Se a figueira é pequena,
dise en latín ficariola e en galego figueirola e figueiroa, de
onde veu o apelido nobre de Figueroa. Se a figueira de béveras
se chama en latín de Plinio Ficus bifera (como que dá
froito dúas veces, de bifera) e en galego bevra [bévera],
máis achegado ó latín bifera, moi doutro xeito se fará cargo
o neno galego do texto de Plinio e das cousas figos e béveras
pola lingua galega que pola lingua castelá. [84] Outro
exemplo: se a un neno galego se lle ensina a árbore que
falsamente chama o castelán madroño e lle din que en latín
se chama arbutus, ó punto se lle ofrecerá ó neno a voz
galega érbedo como idéntica ó latín arbutus. Por non saberen
os casteláns a lingua galega, non fixeron bo pé sobre o
significado de arbutus e é falso que sexa o madroño. Ó
arbutus chaman no Bierzo borrachines e madroño ó froito
do escambrón ou espiño, e en Mondoñedo ó érbedo, bedreiro,
de arbutario. Tamén son voces galegas erbedosa,
erbedal, erbedeiro, e de aí bedreiro.
[…]
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
[8.3]
[CONDICIÓNS DO CATEDRÁTICO EN GALICIA]
87
En virtude do dito, apálpase que máis e mellor se penetra
o latín pola lingua galega que pola castelá. Así pois, agora
que o Reino de Galicia está sen mestres de Gramática e con
só preceptores, é ocasión de establecer en Galicia uns mestres
ou preceptores que ensinen a Gramática e a lingua latina ós
nenos galegos cun novo método singular, natural, doado, breve
e científico. En cada vila murada debe haber un deses
mestres, que se poderán chamar catedráticos de tal vila. [88]
Fúndome para dar ese título en que Juan de Guzmán, natural
de Sevilla e discípulo do famoso Brocense, polos anos de
1587 deu a luz un tomo en oitavo no que comenta as Xeórxicas
de Verxilio e nel asina Juan de Guzmán, catedrático da
vila de Pontevedra2 . E é que daquela era alí preceptor de Gramática,
e aínda hoxe se sinala a casa onde vivía, que chaman
da Preceptoría porque a vila deu esas casas e terras no sitio
do Gurgullón para os seus alimentos e congrua.
89
Se eu posuíse ese tomiño que só vin, procuraría que
se reimprimise e se repartise en Galicia, e en especial entre os
estudiantes de Pontevedra, pois no prólogo, que é longo, di belísimas
cousas en eloxio de dita vila e do seu benignísimo clima
e temperamento, e podería ser en mans da mocidade un
eficaz incentivo para estudiar con máis ardor e imitar os moitos
homes doutos que saíron daquela, non sendo o menor
Juan García, [o autor de] De Expensis e o seu fillo, Juan Gar-
2. Juan de Guzmán viviu na segunda metade do século XVI e as primeiras
décadas do XVII. A súa obra Las Geórgicas, juntamente con la decima
Egloga, con muchas notaciones que sirven en lugar de comento, apareceu en
Salamanca en 1586; aínda que no texto figura 1587, e no catálogo da biblioteca
do autor aparece con data 1588.
317