Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

8. Discurso apoloxético
314
Martín Sarmiento
meu tempo 1 . Díxome que lembraba o xogo, pero que non
entendía cuxueyren. De casualidade oínlle a unha aldeá que
dixo xoeira, que era o cribo para separar o xoio. [75] De
súpeto penetrei no significado: lolium, en latín puro é o xoio
ou lerica. O cribo que aparta o xoio do trigo chámase en latín
loliarium e loliaria e en galego puro xoeira e o verbo, xoeirar.
O texto primitivo dicía:
Manda o Rey
que xoeiren,
que peneiren, etc.
O neno xuntou que co xu ou xueiren e formou cuxoeiren.
“Que peneiren” é conseguinte do latín pollen, inis, polinaria,
peneira, ‘cribo’. “Que amasen” tamén é conseguinte, v.
g.: xoeirar, peneirar, amasar.
[…]
77
Sendo eu moi neno oín na música da procesión do Corpus
a copla seguinte:
Marineros que en golfados del mundo
andais navegando
pues la letra, no os coja Pilatos
azota ventanos.
Nunca entendín esta copla porque nunca a escoitei ben e
con claridade ata despois de moitos anos. A copla debe dicir:
Marineros que en golfos del mundo
andáis navegando:
pues, alerta, no os coja el pirata
asotaventados.
1. Debe referirse ó seu irmán Francisco Xabier, nado en 1700, e por tanto
cinco anos máis novo ca el.
Martín Sarmiento 8. Discurso apoloxético
Agora enténdese ben e ó caso, pois os mariñeiros de
Pontevedra son os que custean a festa do Corpus. [78] As tres
voces, alerta, pirata e asotaventados, trastórnanas en la letra,
Pilatos e azota ventanos. A voz alerta é voz italiana, francesa,
castelá e mesmo seica galega. Vén da voz erecta, suple via,
voz para as sentinelas. Pilatos por pirata. Asotaventados: hai
barlovento e sotavento. Di a copla que o pirata ou o diaño
non os colla a sotavento, e así que estean co ollo alerta. [...]
79
A culpa destes desatinos téñena os párrocos, que non
saben ensinar a ler con sentido incluso en lingua castelá. ¿E
que será se o texto é latino? Preguntando o mestre a min e a
outro neno da miña curta idade que respondesemos ó Orate
frates do axudar a misa, eu respondín ben (Suscipiat, etc.), pero
o outro aínda non pronunciou ben ata agora suscipiat, pero
só dixo e repetiu zuzú, zuzu e zuzupi, e o que sacou en limpo
do seu zuzú, zuzu foi que o mestre mandase ó pauper que
lle dese ó neno seis zuzupias. E mellor fora que ó mestre lle
desen media ducia de paos porque non sabe ensinar. [80] ¿E
cantas zuzupias non se oirán ós clérigos bandallos da aldea
cando na misa len latíns? Polos meus oídos oín a un: Quantum
debes Demonio tuo? por Domino tuo. Destas zu, zu, zupias ou
desta zupia de latíns teñen a culpa os mestres incapaces de
ensinar os nenos a ler, escribir, soletrear e pronunciar o latín,
castelán e galego con clareza e exactitude.
[8.2]
[O GALEGO NO ENSINO]
Pero a principal raíz de todas estas bárbaras zupias ten
máis alta e profunda orixe e pide un pronto e eficaz remedio.
Non poucas veces teño clamado e declamado, por boca
e por escrito, contra a notoria barbarie e visible fatuidade
dos maxistrados de Galicia que aturan que ós seus nenos
315