Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
catalán. ¿E por que os bispos de Galicia non se deben cinxir a
esta xustísima lei?
440
É moi loable, sobre ser precisa, a lei de América segundo
a cal ningún sacerdote pode ter curato ou doutrina se
non sabe ben a lingua bárbara dos pobos que vai instruír.
Así, chaman políglotas ós que estudian moitas linguas bárbaras
para estaren aptos para este ou o outro curato. Eu aseguro
que se para os curas de Galicia houbese exame do que
saben do galego vulgar e suspendesen os que non o saben,
tería eu menos que persuadir sobre o estudio da lingua galega.
[441] Ademais da utilidade espiritual que se debe seguir
de que un crego saiba ben a lingua vulgar dos seus rústicos
fregueses galegos, seguirían outras moitas utilidades e proveitos
para o público e a sociedade humana. Se o crego,
ademais do devandito, é literato e curioso e amador da agricultura,
Historia Natural e Botánica, ¿cantos adiantos nesas
tres fundamentais facultades non poderá comunicar ós seus
fregueses? ¿E cantas conveniencias visibles non se poderán
seguir ó cura e ó aumento do seu curato se os mesmos fregueses
rústicos comunican ó seu mesmo cura, mediante o
vulgar galego, as súas prácticas, observacións e descubrimentos
nas tres facultades ditas?
441 BIS
O que digo do crego que non entende a linguaxe dos
seus fregueses e dos fregueses que non entenden a linguaxe
do seu crego poderá aplicarse a outros moitos que deben
tratar con galegos rústicos e non entenden a súa lingua. Non
falo do trato para contratos, comercio, vendas e compras.
Estes poderán executarse, aínda que sexan de linguas diferentes
os executantes, ou por medio de intérprete, chalán e
truchimán, ou por xestos. E o que é máis, poderán comerciar
sen verse, nin oírse, nin falarse, como, segundo Plinio, facían
os saeres ou chineses. Todo o suplía a boa fe de expoñer en
306
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
sitio público os xéneros recíprocos que se ían trocar cando
non había moeda. Os primeiros holandeses que pasaron a
Asia comerciaron por acenos. E os primeiros españois que
pasaron a América non puideron comerciar por intérpretes.
[442] Falo, si, dos que van tratar de instruír e dirixir os fieis
na relixión católica e dos que van administrar xustiza civil,
acomodándose uns e outros ós inviolables e loables costumes
do país, pois un costume establecido de inmemorial e
que non é mao, ten tanta forza coma unha lei extemporánea
e transitoria. E todos os que non saben nin a lingua galega,
nin os costumes respectivos, son ineptos para os ditos
empregos.
443
Onde unha potencia dominante permite o exercicio libre
de relixión diferente e aínda contraria á dominante relixión,
tamén permite que os desa diferente relixión ou secta nomeen
por si mesmos os que van ser directores en materia de relixión
e os que van ser maxistrados na administración da xustiza
civil, exceptuando o ius gladii. Así viviron os cristiáns baixo
o dominio dos mahometanos. Así vivían os mouros e xudeus
baixo o poder dos cristiáns cando se lles permitía o exercicio
libre das súas relixións. Así viven hoxe os xudeus en Roma,
Francia, Inglaterra, Holanda, etc. E así viven os gregos baixo o
xugo do Gran Sultán. [444] Todo o dito vai fundado en que,
ou eses tolerados non se deben xa tolerar coma en España, ou
se se toleran co libre e público exercicio da súa relixión, se
lles deixe escoller os maxistrados que saiban a súa lingua, leis
e costumes. Levo visto e lido non poucos instrumentos e foros
antigos de lugares. Neles é moi común a expresión, cando hai
diferencias sobre un dereito, remitilo ó que catro ou seis
homes bos xulguen: “Quanto quatro hombres buenos asmaren”.
O verbo asmar é puro castelán e vén do puro latín aestimare,
‘estimar’ ou ‘xulgar’. Pregunto: ¿eses catro homes ían
procuralos fóra do país? ¿E eses non sabían a lingua vulgar?
¿Como, pois, se tolerou que vaian de longas terras a Galicia
307