Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
304
Martín Sarmiento
saben. Acaso non quedou outro códice que sexa copia da
Chronica galega 17 . Pero eses dous códices que se conservan
abondan para inferir os moitos que se perderían de todo.
434
Endebén, non desconfío de que o tempo descubra diferentes
manuscritos galegos, xa en prosa, xa en verso. É innegable
que o século XIII foi o século da literatura en galego e que
durou ata os principios do século XVI, e que duraría hoxe o
escribir e imprimir en galego, como dura en Cataluña o imprimir
en catalán puro. Non vin tomo escrito e impreso en galego,
pero a impresión non fai nin padece para o caso de estudiar,
falar e escribir en galego. [435] Non poucas veces teño matinado
en cál foi a causa de que en Galicia se introducise o uso e
abuso de escribir en castelán o que antes se escribía ou en latín
ou en galego. Non hai xénero de escritura, testamento, venda,
contrato, foro, arrendo, compra, troco, partillas, etc., que eu
non vise e lese en Galicia ou en latín ou en galego. E pódense
cangar carros deses instrumentos que se conservan en Galicia.
Non tendo, pois, precedido nin concilio, nin cortes, nin consentimento
uniforme dos galegos para actuar, outorgar, comerciar
en lingua castelá, ¿quen o introduciu?
436
A resposta está patente, que Galicia chora e chorará sempre.
Non os galegos, mais os non galegos, que ós principios
do século XVI anegaron o Reino de Galicia non para cultivar
17. Sobre esta Chrónica galega, da que Sarmiento xa dera noticia nas
Memorias para a historia da poesía, véxase o que dicimos no estudio introductorio,
apartado 11, en nota. A clave para a súa identificación atópase no escrito
sobre o vocábulo mexiriqueiro, § 68: “Hai outro texto manuscrito que non puido
ter presente Duarte Nunes e atópase na Chrónica galega. Despois da Historia
[de rebus Hispaniae] de don Rodrigo [Ximenez de Rada] e mais da Chrónica
General [de España] citadas, formouse sobre elas o ano de 1289 a Chrónica
galega. Vina, aínda que por pouco tempo. É un códice antigo do século
XIII, contra finais, e escrito todo el no puro dialecto galego. Só comeza en
Ramiro I e acaba pouco despois de San Fernando”.
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
as súas terras, mais para facerse carne e sangue dos mellores
e para cargar cos máis pingües empregos, así eclesiásticos
como civís: eses foron os que por non saberen a lingua galega,
nin por palabra nin por escrito, introduciron a monstruosidade
de escribir en castelán para os que non saben senón o
galego puro. Esta monstruosidade é máis visible nos empregos
eclesiásticos. [437] Non sei como toleran os bispos que
cregos que non son galegos nin saben a lingua teñan emprego
ad curam animarum, e sobre todo a administración do
santísimo sacramento da penitencia. ¿Que é o coloquio dun
penitente rústico e galego e un confesor non galego senón
un entremés dos xordos? Son innumerables os chistes vergoñentos
que se contan desa inicua tolerancia. Haberá quince
días que un cura galego natural me dixo que confesando a
unha galega ela dixo que xa confesara antes cun castelán,
pero que non acreditaba que fora confesión porque nin o
castelán entendeu a galega, nin esta ó castelán.
438
O verbo trebellar en galego, de tripudiare, sempre significa
in malam partem e dista cen leguas do honesto verbo traballar.
Confesor castelán houbo que ata despois de moitos
anos estivo no erro de que o mesmo era o verbo trebellar
galego que o trabajar castelán, e ós penitentes que confesaban
que trebellaran tantas veces, dicíalles que en días festivos
só podían trebellar unha hora, pero que nos días soltos podían
trebellar ad laudes et per horas. Se o tal confesor oíse a
copla galega común: “O crego mais a criada xogaban ós trebelliños”,
etc., entendería o significado. [439] Para evitar estes e
outros absurdos en odio, burla, nulidade e escarnio do sacramento
da penitencia, é xustísima a lei ou costume dos cataláns,
que xamais darán curato ou rectoría ó que non é catalán
ou non está examinado de que sabe ben a lingua catalana.
Non hai moitos anos que a un gran doutor que pregara a
coresma en Barcelona con aplauso, o suspenderon para unha
rectoría pola soa razón de que non sabía o vulgar dialecto
305