Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
presente o extremo esclerosamento das Universidades, pechadas
a todo o que rebordase os coñecementos tradicionais, fundados
no paradigma aristotélico-tomista, con predominio da
teoloxía, a lóxica formal, a especulación e o recurso ás autoridades,
e mailo somentemento de todo coñecemento ós dogmas
teolóxicos, ás verdades reveladas pola relixión. Fronte a
isto, fóra, e mesmo contra a tradición universitaria, vai emerxendo
a ciencia contemporánea, fundada no método experimental,
na observación da realidade, na dúbida sistemática, na
esixencia de probas verificables, de consistencia lóxica e de
demostración racional. E co devandito, un novo interese polas
ciencias naturais e, a través das aplicacións prácticas mediante
a innovación técnica, polo benestar material.
En particular, no campo do saber sobre a lingua, que en
termos da época debemos denominar literario 10 , non está
constituída unha Lingüística autónoma, senón que existen a
gramática (vencellada á lóxica), a retórica, a preceptiva e maila
filoloxía, ciencia esta dos textos escritos, asociada tanto ós
saberes históricos coma ós estudios literarios (enténdase agora
este termo en senso actual). Na gramática, as doutrinas en
voga no século dezaoito colocábanse na liña racionalista de
inspiración cartesiana que recibira un forte pulo gracias ós tratadistas
de Port-Royal, coa súa Gramática universal e razoada.
Tratábase dunha concepción abstracta da gramática, moito
máis vocacionada cara ó que hoxe denominamos ós ‘universais’
lingüísticos do que ó estudio das linguas particulares. A
retórica e a preceptiva atendían á oralidade, pero sempre ó
falar formal, e cunha orientación fortemente prescritiva: trátase
de dar normas do ‘bo falar’, conforme o gusto dominante.
10. No século XVIII, os termos literatura, literario e literato non se refiren
exclusivamente ó mundo da creación verbal (especialmente á literatura de ficción),
o que daquela se coñecía como belas letras ou poesía, senón que denominan
indistintamente todo o campo das humanidades ou das ‘letras’, incluíndo
dun xeito particular a historia. Así, o noso autor fala de estudios literarios, literatura,
e literatos, mentres que para o que actualmente denominamos cos dous
últimos termos, el utiliza sempre especificamente as palabras poesía e poetas,
prosa e prosistas, comedia e comediógrafos. Véxase Urzainqui 1987.
32
Henrique Monteagudo Henrique Monteagudo Antigüidade e nobreza, pureza e harmonía da lingua galega
Sarmiento non se interesou pola gramática, que a el lle
debía parecer un mecanismo puramente formal e baleiro, e
desprezou, salvo ó tratar da Poesía, a retórica e a preceptiva,
pois sentía un desapego radical polos modos de expresión
(oral e escrita) de raíz cortesá (véxase máis abaixo a réplica
a D. Nunes de Leão). No que atinxe á filoloxía, a súa posición
é moi diferente. Dixemos antes que esta se atopaba
estreitamente vencellada a saberes que Sarmiento denominaría
anticuarios —pois el fala de antigüidades ou de antiguallas—.
De certo, a filoloxía setecentista, ademais de sostén
dos estudios de historia literaria, figura cabo das ciencias
auxiliares da historia: arquivística e biblioteconomía, isto é,
colección e custodia de documentos escritos, diplomática ou
lectura de textos antigos, epigrafía e numismática, ou sexa,
desciframento de inscricións en soporte pétreo ou metálico,
en particular monetario. Isto é, labores de descodificación e
interpretación de textos escritos. Pola súa banda, a lexicografía
xorde en parte como auxiliar para a aprendizaxe de linguas
estranxeiras (de aí os diccionarios bi- ou multilingües),
e en parte, o que nos interesa subliñar agora, como derivada
e ó tempo auxiliar da filoloxía (de onde os diccionarios
monolingües). Neste segundo senso, o diccionario non ten
un valor autónomo, mais é un instrumento para axudar na
comprensión de textos.
Por certo, no século XVIII os estudios das linguas e as
literaturas hispánicas (incluída a lingua castelá e a literatura
nese idioma), ou a historia de España non estaban constituídas
como saberes autónomos e, loxicamente, as correspondentes
disciplinas académicas brillaban pola súa ausencia nas
Universidades (Aguilar Piñal 1991). Estes saberes ‘nacionais’
serán, no ámbito hispánico coma na xeneralidade de Europa,
novidades decimonónicas, impulsadas polos respectivos Estados
e confiados fundamentalmente ás Universidades. Sexa
como for, nos tempos de Sarmiento as literaturas medievais
hispánicas, particularmente a castelá e a galego-portuguesa
eran case (ou sen case) descoñecidas: como veremos, o noso
33