Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
298
Martín Sarmiento
unha, das que se escriben e a penas se entenden, e son as dos
libros; a outra é das que se falan, pero non se escriben, e son
as do ínfimo vulgo das aldeas. [407] E ¿qué máis terán estas
últimas voces ca todas as voces galegas que se falan e non se
escriben, nin hai vocabulario para elas, como non o hai ata
agora para as voces dos aldeáns de Castela? E en verdade que
ese vocabulario, se o houbese, sería utilísimo para a lingua
castelá. Claman todos os eruditos por ese vocabulario e eu
tamén clamo polo vocabulario galego, pois sería un tesouro
para as etimoloxías galegas e castelás reducidas ó latín.
408
Esoutro de se hai ou non hai libros escritos en lingua
galega é un espantallo e pataqueirada e petitio principii. Non
se estudia o galego porque non hai libros. E eu digo que non
hai libros porque non se estudia o galego e só se estudia o
esquecelo e aborrecelo. Dentro de vinte ou trinta anos, se se
manda e se custea, haberá libros galegos impresos e encadernados
en pasta que traten de todas as materias por espiñentas
que sexan. Das soas coplas que inventan e cantan as rapazas
poderá formarse un groso volume de Cancioneiro e moitos
tomos de Xeografía, Xenealoxía e Historia Natural, sen saír do
Reino de Galicia. [409] Esta Historia Natural será a que máis
debe interesar ós galegos naturais e ós non galegos que de
asento residen naquel país. Un ou dous tomos en folio que
conteñan toda a Historia Natural de só o Reino de Galicia,
pero escritos e impresos en lingua galega, sería un tesouro
non só para Galicia, mais tamén para toda España, e aínda
para toda Europa, onde hoxe é da última e útil moda o estudio
da Historia Natural en todos os seus ramos. Dubido que
haxa provincia que caeteris paribus de terreo teña máis mixtos
da Historia Natural dos que ten Galicia.
410
Para ridiculizar o licenciado Molina, malagueño, ós pailáns
de polaina que, sen teren estado xamais en Galicia nin
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
saberen onde caía, crendo que só era unha aldea, rexoubaban
de Galicia, dilles: “No hable del Papa quien non ha estado
en Roma”. E despois, para amolalos, apostrofa con estes
versos de ouro: “Qué ay en España que aqui no se halle?” E
engade: “y aun faltas ay fuera que aqui no se estiman”. Así
falou aquel andaluz que estaba en Galicia e que o ano de
1550 imprimiu en Mondoñedo a súa Descripción de Galicia
en verso e prosa.
411
Hai en Galicia todo xénero de animais, todo xénero de
aves, todo xénero de peixes, mariscos e cunchas, todo xénero
de sabandixas e insectos. Hai todo xénero de árbores, arbustos,
vexetais, plantas e herbas medicinais e con nomes galegos
que, a imitación dos gregos, aluden á enfermidade. Hai todo
xénero de metais, semi-metais, fósiles e terras e todo xénero
de pedras e mármores preciosos. E sendo abundante de cristais
de rocha, non pode por menos haber pedras preciosas, se
se saben buscar. Se se forma esa obra da Historia Natural da
soa Galicia e se imprime en lingua galega, descubriranse mil
primores canto ós nomes galegos e as súas etimoloxías. [412]
Non sería menos curiosa unha Descrición xeográfica de todo
e só o Reino de Galicia en lingua galega. Eu inventei un especial
modo de describir toda Galicia sen omitir un palmo de
terra, e noutros papeis propuxen ese problema xeográfico que
non se achará nos libros16 . A clave está en que colocado
Pedro no ángulo que fai a ría de Ribadeo co mar de Asturias,
desde alí debe andar toda Galicia cunha soa liña continuada,
seguindo sempre a beiramar; e de todos os ríos, por pequenos
que sexan, levando sempre a auga do mar ou dos ríos á man
dereita. Dese modo andará Pedro todas as beiras e perfís das
costas do mar, rías, ríos e regatos ata a súa orixe.
16. Refírese ó seu escrito Problema corográfico para describir Galicia
cun novo método, de 1762.
299