Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
292
Martín Sarmiento
Este reparo é xusto e acredor a unha palmar solución. Confeso,
pois, que tanta multitude de etimoloxías que están espalladas
en todos os meus papeis manuscritos, pedían unha
comprobación universal para argumentalas e que non pregase
por amor de Deus a gracia de que se me concedesen
sobre a miña palabra.
375
Matinei, pois, en escribir uns pregos que fosen como
cabeza de todas e á cal todas se reducisen para a súa comprobación
e aínda demostración hipotética. E este é xa o prego
dezaseis desa cabeza, que ten por título Elementos
etimolóxicos segundo o método de Euclides. Comecei esta
obriña, como din, ab ovo. Toco nela a orixe das linguas e os
principios da linguaxe humana. [376] Propoño unha tentativa
para unha lingua case universal en todo o mundo e explico o
método de Euclides, que se debe aplicar ás etimoloxías. E
xustifico a verdade do título que ós antietimoloxistas semellará
fantástico. Non é fantástico, mais moi axeitado a esta cabeza.
Tendo presentes todas as etimoloxías castelás e galegas e
reducidas ó latín, quixen coordinalas con algún método fácil
e pronto e que un neno poderá entender e aplicar, ou para
saber de cál raíz latina se formou tal voz vulgar, ou para discorrer
en cál voz vulgar se conserva a voz latina, aínda que
con algunha alteración.
377
Por non aumentar confusións, contenteime con dividir
estes Elementos etimolóxicos en catro libros. No primeiro
poño as alteracións das consoantes latinas que mudan noutras.
No segundo, as vocais que mudan noutras. No terceiro
trato das letras que se perden ó pasar do latín ó vulgar. E
no cuarto das letras que se engaden. Puiden escribir o libro
quinto, da metátese ou transposición das letras; o sexto, das
etimoloxías cuxa raíz é algunha voz das linguas céltica, gótica
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
e dalgunha do norte; o sétimo, das etimoloxías da lingua arábiga
ou doutra oriental, e o oitavo, das etimoloxías das voces
das conquistas, que se deben estudiar nos viaxeiros. O libro
primeiro ten sesenta e catro teoremas; o segundo vintecatro;
o terceiro, dezaoito, e o cuarto, dez teoremas; e son en todo
cento dezaseis teoremas.
378
Chamo teorema a unha regra comprobada con dez ou
doce exemplos. v. g., o teorema corenta e nove do libro primeiro
di que o R se dobra, e próbase con doce. Logo este teorema
así demostrado debe obrigar ó asenso, e o mesmo digo dos
demais teoremas que xogasen nunha etimoloxía. Logo, concorrendo
a analoxía das letras e a identidade do significado, se fai
proba matemática de que a etimoloxía é evidente. [379] Estes
mesmos elementos e teoremas poderán servir, ou para que
aplicados a voces galegas e castelás se poida rastrexar a voz
latina de onde viñeron, ou para que, aplicados ás voces latinas,
se discorra cáles voces latinas se conservan nas voces vulgares.
Claro está que o acerto dependerá da combinación, penetración
e discurso do que tomará ese exercicio. Pero responderán
algúns que non omnibus est adire Corinthum12 . Confeso que
aquilo non é para todos, pero debe ser para todos os que unha
vez lean unha etimoloxía ben comprobada, recorran a estes elementos
e teoremas e se convenzan por si mesmos, e que lle
dean o debido creto, e que é xusta segundo as leis de etimoloxías,
sen facer gracia: ut cum factum fuerit credatis.
380
Non todos entenderán un problema de Euclides, pero o
que o le demostrado por outro en virtude dos elementos e
teoremas propostos, será moi túzaro se non o entende e asente
a el. ¿Que é pedir a etimoloxía dunha voz vulgar senón un
12. ‘Non todos teñen que ir a Corinto’, indicando que hai cousas que
non están feitas para todo o mundo.
293